ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ (Α' ΜΕΡΟΣ)

Μὰ ἐδῶ στὴν ὄχτη τὴν ὑγρὴ μόνο ἕνας δρόμος ὑπάρχει
Μόνο ἕνας δρόμος ἀπατηλὸς καὶ πρέπει νὰ τὸν περάσεις
Πρέπει στὸ αἷμα νὰ βουτηχτεῖς πρὶν ὁ καιρὸς σὲ προφτάσει
Καὶ νὰ διαβεῖς ἀντίπερα νὰ ξαναβρεῖς τοὺς συντρόφους σου
ΑΜΟΡΓΟΣ

Νίκος Γκάτσος, ένας ποιητής του οποίου ο Λόγος θα έμενε μισός, χωρίς το Μέλος, τη μελωδία. ΄Όχι γιατί δεν ήταν μέγας ποιητής , αντιθέτως. Με μία μόνο ποιητική συλλογή , ανέβηκε στο πάνθεον των αθανάτων, ωστόσο, οι δέκα κύκλοι μουσικής δημιουργίας του Μάνου Χατζιδάκη πάνω στην ποίησή του και εκατοντάδες στίχοι του σε μουσικά έργα του Ξαρχάκου, του Χάλαρη, του Μούτση , του Θεοδωράκη, δημιούργησαν μια ξεχωριστή σχολή μουσικής τέχνης. Αυτή του Νίκου Γκάτσου. Ο ποιητής με το στίχο του απογείωσε το μουσικό δημιουργό κι η μουσική ανέδειξε τον ζυγισμένο και ακριβή ποιητικό λόγο ,του στιχουργού. Το ένα χωρίς το άλλο μοιάζει μισό. Και τα δυό μαζί δίνουν ονειρικό αποτέλεσμα, ειδικά στις μαγικές συναντήσεις του Γκάτσου με τον Χατζιδάκη. Ανήκοντας σε μια γενιά που κυριολεκτικά μεγάλωσε με τα τραγούδια αυτά, μπορώ να πω -χωρίς υπερβολή- πως υπήρξαν για κάποιους από εμάς ωφελιμότερα των σχολικών μας εγχειριδίων. Καλλιέργησαν την αισθητική μας, λείαναν τα ήθη μας, έδωσαν χρώμα κι ευωδιά στα όνειρά μας, εμπλούτισαν τις σκέψεις μας, εναρμόνισαν την ψυχή μας. Και ευγνωμονούμε τους δημιουργούς που άφησαν φεύγοντας το έργο ζωντανό και παλλόμενο, πηγή ενέργειας και κάθαρσης , για να μετέχουμε ακόμη και σήμερα ,στο « μυστικό δείπνο των λέξεων και των αισθημάτων, απ όπου κοινωνούμε «νυν και αεί» το σώμα και το αίμα του μυστηρίου της δωρεάς τους»1

1.φράση του Μ.Χατζιδάκη για τις συναντήσεις του με τον Γκάτσο.

Αμαλία Κατσούλα

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε το 1911 (ή το 1914) στην Ασέα της Αρκαδίας, όπου και τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Τις γυμνασιακές του σπουδές έκανε στην Τρίπολη, όπου γνώρισε τα λογοτεχνικά βιβλία, αλλά και τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών. Έτσι, όταν πήγε στην Αθήνα για να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή, ήξερε, αρκετά καλά, αγγλικά και γαλλικά. Ήξερε, επίσης αρκετά καλά, τον Παλαμά, τον Σολωμό και το δημοτικό τραγούδι, αλλά και τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης. Στην Αθήνα, όπου εγκαταταστάθηκε με την οικογένειά του, άρχισε να έρχεται σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής και να δημιουργεί -συγχρόνως- τα δικά του μυθικά στέκια.

Τα πρώτα του ποιήματα,μικρά σε έκταση και με κλασικό ύφος, τα δημοσίευσε στα περιοδικά "Νέα Εστία" το 1931 και "Ρυθμός" το 1933. Την ίδια περίοδο έγραψε κριτικά σημειώματα στα περιοδικά "Μακεδονικές Ημέρες", "Καλλιτεχνικά Νέα", "Φιλολογικά Χρονικά", "Ρυθμός" και "Νέα Γράμματα". Το 1943 εξέδωσε από τις εκδόσεις "Αετός" (σε 308 αντίτυπα) το βιβλίο του "Αμοργός" με το ομώνυμο ποίημα, που έμελε να σημαδέψει τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Η "Αμοργός" επανεκδόθηκε το 1963, το 1969 και το 1987. Από τότε ο ποιητής εδημοσίευσε μόνον τρία ακόμη ποιήματα: το "Ελεγείο" (1946, "Φιλολογικά Χρονικά"), το "Ο Ιππότης και ο Θάνατος" (1947, "Μικρό Τετράδιο") και το "Τραγούδι του παλιού καιρού" (1963, "Ο Ταχυδρόμος"), αφιερωμένο στο Γ. Σεφέρη. Έγραψε επίσης πολλές μελέτες και σχόλια πάνω στην ποίηση.

Με το τέλος του πολέμου ο Ν. Γκάτσος συνεργάστηκε με την "Αγγλοελληνική Επιθεώρηση" ως μεταφραστής και με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας ως ραδιοσκηνοθέτης, για καθαρά βιοποριστικούς λόγους. Για τους ίδιους λόγους ξεκίνησε να γράφει στίχους, πάνω στις μουσικές του Μάνου Χατζιδάκι, προσδιορίζοντας, έτσι και καθορίζοντας το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι. Αργότερα συνεργάστηκε με τον Θεοδωράκη και με τον Ξαρχάκο, αλλά και με άλλους αξιόλογους συνθέτες (Δ. Μούτσης, Λ. Κελαηδόνης, Χ. Χάλαρης κ.α.).

Η ικανότητά του να χειρίζεται το λόγο με ακρίβεια, έκανε το Θέατρο Τέχνης, το Εθνικό Θέατρο και το Λαϊκό Θέατρο να του εμπιστευθούν τις μεταφράσεις πολλών θεατρικών έργων - μεταφράσεις που παραμένουν "κλασικές", με πρώτη, βέβαια, εκείνη του "Ματωμένου Γάμου". Είναι δε τα έργα που μετάφρασε, από τα ισπανικά, του Λόρκα, του Λόπε δε Βέγα και του Ραμόν δελ Βαλιέ-Ινκλάν, από τα γαλλικά, του Ζενέ και από τα αγγλικά, του Τ. Ουίλιαμς, του Ε. Ο' Νηλ, του Α. Μακ Λης, του Σων Ο' Κέιζυ, του Αυγούστου Στρίνμπεργκ, του Κρίστοφερ Φράυ και άλλων.

Απεβίωσε στις 12 Μαΐου 1992, πλήρης ημερών και τάφηκε στην Ασέα.
Πηγή ΑΡΚΑΔΕΣ ΕΣΜΕΝ

Τηλεοπτικό αφιέρωμα στον ποιητή

ΤΣΑΜΙΚΟΣ
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Ποίηση: Νίκος Γκάτσος
Τραγούδι: Μανώλης Μητσιάς


 

Στα κακοτράχαλα τα βουνά
με το σουράβλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.

Δική τους είναι μια φλούδα γης
μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς
για να γλυτώσουν αυτή τη φλούδα
απ' το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πώς χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς.

Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ' το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια
στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν' ο Θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.

Ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ

Στίχοι: Νίκος ΓκάτσοςΜουσική: Μάνος Χατζιδάκις Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη
Άλλες ερμηνείες: Νένα Βενετσάνου Λαυρέντης Μαχαιρίτσας

 

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.
Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.
Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.
Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.
Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα
Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς


Χρησμοί της Σίβυλλας
από τον κύκλο "Τα παράλογα" (μουσική και τραγούδια της φθοράς και του ονείρου) - 1976
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη


 

Βέγιαλα λαλά λεγιά
βάλαλα λεγιά λαλά!
Απ' της μάνας μου τη μήτρα
έχω μάθει ν' αγρυπνώ
καίω θειάφι μες στη χύτρα
και διαβάζω τον καπνό.

Όποιος ψηλά δεν πέταξε δεν ξέρει τί 'ναι κάστρο
κι όποιος το φως δεν άγγιξε ποτέ δεν γίνεται άστρο.

Βέγιαλα λαλά λεγιά
βάλαλα λεγιά λαλά!
Την πιστή μου κουκουβάγια
κάθε νύχτα τη ρωτώ
και μασώντας άγια βάγια
σ' άλλα σύνορα πετώ.

Όποιος τον πόνο γνώρισε θά 'χει αδερφό τον πόνο
κι όποιος φοβάται το θάνατο θα τον σηκώνει στον ώμο.

Βέγιαλα λαλά λεγιά
βάλαλα λεγιά λαλά!
Το παλιό μου το κιτάπι
έχει ξεθωριάσει πια
ποιός θυμάται την αγάπη
ποιός πιστεύει σ' ανθρωπιά;

Μα η αγάπη
θα ξαναζήσει πάλι με τον πόνο της
το γκρέμισμά της πάλι θ' αντικρύσει
θα δει να χάνονται όλα κι όμως πάντα
με το σκοτάδι μπρος σκοτάδι πίσω της
πάντα και πάλι και ξανά
πάντα θα ζει και πάντα θά 'ναι αγάπη.

ΣΤΟ ΣΕΙΡΙΟ ΥΠΑΡΧΟΥΝΕ ΠΑΙΔΙΑ

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

(για ν΄ακούσετε το τραγούδι εδώ)
http://youtu.be/rLbXS_Xchn0

Στο Σείριο υπάρχουνε παιδιά
ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά
δεν είδανε πολέμους και θανάτους
και πάνω απ' τη γαλάζια τους ποδιά
φοράν τις Κυριακές τα γιορτινά τους

Τις νύχτες που κοιτάν τον ουρανό
ένα άστρο σαν φτερό θαλασσινό
παράξενα παιδεύει το μυαλό τους
τους φαίνεται καράβι μακρινό
και πάνε και ρωτάν το δάσκαλό τους

Αυτή τους λέει παιδιά μου είναι η γη
του σύμπαντος αρρώστια και πληγή
εκεί τραγούδια λένε γράφουν στίχους
κι ακούραστοι του ονείρου κυνηγοί
κεντάνε με συνθήματα τους τοίχους

Στο Σείριο δακρύσαν τα παιδιά
και βάλαν από κείνη τη βραδιά
μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά

ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Πρώτη εκτέλεση: Βίκυ Μοσχολιού


 

Πρωτομαγιά
με το σουγιά
χαράξαν το φεγγίτη
και μια βραδιά
σαν τα θεριά
σε πήραν απ' το σπίτι.

Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά
είδα το μπόγια να περνά και το φονιά
γύρευα χρόνια μες στον κόσμο να τον βρω
μα περπατούσε με το χάρο στο πλευρό.

Νυν και αεί
μες στη ζωή
σε είχα αραξοβόλι
μα μιαν αυγή
στη μαύρη γη
σε σώριασε το βόλι.

Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά
είδα το μπόγια το ληστή και το φονιά
του 'χανε δέσει στο λαιμό του μια τριχιά
και του πατάγαν το κεφάλι σαν οχιά.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Ο ΦΟΝΙΑΣ

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς




Ο Γιάννης ο φονιάς, παιδί μιας Πατρινιάς
κι ενός Μεσολογγίτη
Προχτές την Κυριακή μετά απ' τη φυλακή
επέρασ' απ' το σπίτι

Του βγάλαμε γλυκό, τού βγάλαμε και μέντα |
μα για το φονικό δεν είπαμε κουβέντα |

Μονάχα το Φροσί με δάκρυ θαλασσί
στα μάτια τα μεγάλα
Τού φίλησε βουβά τα χέρια τ' ακριβά
και βγήκε από τη σάλα

Δεν μπόρεσε κανείς τον πόνο της ν' αντέξει |
Κι ούτε ένας συγγενής να πει δεν βρήκε λέξη |

Κι ο Γιάννης ο φονιάς στην άκρη της γωνιάς
με του καημού τ' αγκάθι
Θυμήθηκε ξανά φεγγάρια μακρινά και τ' όνειρο που εχάθη

Χελιδόνι σε κλουβί
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Πού το πάνε το παιδί
χελιδόνι σε κλουβί
πού το πάνε το παιδί
και κανείς δεν το 'χει δει
πού το παν το παλληκάρι
κάθε νύχτα με φεγγάρι
πού το πάνε τι του λένε
και τ' αδέρφια του το κλαίνε
Στης ψυχής μου τον καθρέφτη
ίσκιος άρχισε να πέφτει
ίδια η μοίρα που με φέρνει
ίδια η μοίρα που με παίρνει
Με κοιτάνε κάθε αυγή
και τα μάτια τους πληγή
με κοιτάνε κάθε αυγή
και τα λόγια τους κραυγή
με κοιτάνε με κοιτάνε
και τα μαύρα τους φοράνε
κι ένας παραπέρα στέκει
και κρατάει αστροπελέκι
Στης ψυχής μου τον καθρέφτη
ίσκιος άρχισε να πέφτει
ίδια η μοίρα που με φέρνει
ίδια η μοίρα που με παίρνει
Πού το πάνε το παιδί
χελιδόνι σε κλουβί
πού το πάνε το παιδί
και κανείς δεν το 'χει δει

ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΕΛΛΑΣ

"ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ" 1983
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
και η αξεπέραστη ερμηνεία του Νίκου Δημητράτου

 

Δεν έχω σπίτι πίσω για να 'ρθώ
ούτε κρεβάτι για να κοιμηθώ
δεν έχω δρόμο ούτε γειτονιά
να περπατήσω μια Πρωτομαγιά.

Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα.

Μα τώρα που ξυπνήσανε τα φίδια
εσύ φοράς τα αρχαία σου στολίδια
και δε δακρύζεις ποτέ σου μάνα μου Ελλάς
που τα παιδιά σου σκλάβους ξεπουλάς.

Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα.

Μα τότε που στη μοίρα μου μιλούσα
είχες ντυθεί τα αρχαία σου τα λούσα
και στο παζάρι με πήρες γύφτισσα μαϊμού
Ελλάδα Ελλάδα μάνα του καημού.

Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα.

Μα τώρα που η φωτιά φουντώνει πάλι
εσύ κοιτάς τα αρχαία σου τα κάλλη
και στις αρένες του κόσμου μάνα μου Ελλάς
το ίδιο ψέμα πάντα κουβαλάς.
 

 "Τ¨ΑΣΤΕΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΙΑ" που ακούστηκε στην ταινία του Ε.Καζάν ΑΜΕΡΙΚΑ-ΑΜΕΡΙΚΑ


Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Λάκης Παππάς

Άλλες ερμηνείες:
Βασίλης Ριζιώτης & Γιώργος Ρωμανός ( Ντουέτο )
Γιάννης Πουλόπουλος
Ηλίας Λιούγκος & Βασίλης Λέκκας ( Ντουέτο )
Μαρινέλλα & Γιώργος Νταλάρας ( Ντουέτο )

Εδώ με τον Ηλία Λιούγκο και το Βασίλη Λέκκα


 

Τ' αστέρι του βοριά
θα φέρει η ξαστεριά
μα πριν φανεί μέσα από το πέλαγο πανί
θα γίνω κύμα και φωτιά
να σ' αγκαλιάσω ξενιτιά

Κι εσύ χαμένη μου Πατρίδα μακρινή
θα γίνεις χάδι και πληγή
σαν ξημερώσει σ' άλλη γη

Τώρα πετώ για της ζωής το πανηγύρι,
Τώρα πετώ για της χαράς μου τη γιορτή

Φεγγάρια μου παλιά
καινούρια μου πουλιά
διώχτε τον ήλιο και τη μέρα απ' το βουνό
για να με δείτε να περνώ
σαν αστραπή στον ουρανό.

αλλά και μια ευτυχισμένη στιγμή του Χατζιδάκη και της μούσας του Φλέρυς Νταντωνάκη πάνω στο στίχο του Γκάτσου
ΣΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ


 

Ψηλά στου Διγενή τ' αλώνια
τις νύχτες του καλοκαιριού
του κάτω κόσμου τα τελώνια
με λεν τρελή του φεγγαριού.

Μα εγώ χρυσόβουλο κρατάω
από καιρούς βυζαντινούς
και τ' άγρια βάθη που κοιτάω
δεν τα χωράει ανθρώπου νους.

Ψηλά στου Διγενή τα κάστρα
στον τάφο του νεκρού παλικαριού
τα νυχτοπούλια κάτω απ' τ' άστρα
με λεν τρελή του φεγγαριού.

Τριακόσια εξήντα τραγούδια γράφτηκαν από τον ποιητή και- πράγμα σπάνιο- ήταν όλα ασύγκριτα .Δεν περισσεύει ούτε ένα. ΄Ολα σχεδόν τα τραγουδήσαμε και πολλά μας συντροφεύουν ακόμα, όταν ανοιγόμαστε στη "θάλασσα του νού" και " στο περβόλι τ΄ουρανού" , αναζητώντας ένα "ΧΑΡΤΙΝΟ ΦΕΓΓΑΡΑΚΙ¨" ή μια "ΜΥΡΤΙΑ" που μας " χαμογελά" στα "παραθύρια τα πλατιά"


 

"...Η ποίηση του Νίκου Γκάτσου περιέχει βαθύτατα την ελληνική παράδοση, δεν την εκμεταλλεύεται, ενώ συγχρόνως περιέχει όλη την ευρωπαϊκή θητεία του μεσοπολέμου. Είναι ποίηση ενός ανθρώπου που ζει βαθιά τον καιρό του, ενώ συγχρόνως περιέχει βαθιά την παράδοσή του.
Πολλοί συγκαταλέγουν τον Γκάτσο ανάμεσα σ’ όλους εκείνους που γράφουν στίχους. Όμως αυτός δεν έχει σχέση με τους άλλους. Ο ένας ξεκινάει από την ποίηση, οι άλλοι ξεκινάνε από τους στίχους και προσπαθούν να πλησιάσουν την ποίηση αλλά παραμένουν στιχουργοί. Ενώ ο Γκάτσος παρ’ όλο που στιχουργεί για να κάνει ένα τραγούδι, παραμένει πάντα ποιητής. Για όλα αυτά, νομίζω ότι η περίπτωση του Γκάτσου είναι μοναδική στα νεοελληνικά γράμματα και δε μειώνεται καθόλου από την ολιγογραφία του.
Ο Γκάτσος μεταχειρίστηκε υπερρεαλιστικά στοιχεία, όπως και κάθε σύγχρονος τότε ποιητής, αλλά στο βάθος παραμένει ένας έλληνας ποιητής, γνώστης βαθύς της παραδόσεως, διαθέτοντας την αντίληψη ότι και στην παράδοση μέσα υπάρχουν τολμηρά υπερρεαλιστικά στοιχεία. Η «Αμοργός» δεν είναι ένα υπερρεαλιστικό ποίημα• είναι ένα ελληνικό ποίημα, με χρήση κάποιων υπερρεαλιστικών στοιχείων, τα οποία όμως υπάρχουν στην ίδια την ελληνική παράδοση.
Είχα την ευκαιρία να μιλήσω πολλές φορές μαζί του για χιλιάδες θέματα και να μου μάθει να σκέπτομαι ακριβά κι όχι εύκολα. Διότι έπρεπε να ανταποκριθώ στη σκέψη του.
Οι αληθινοί ποιητές δεν επιβάλλονται, ανακαλύπτονται κάθε φορά και διαφορετικά. Γιατί ανήκουν στο κοσμικό διάστημα και οι καιροί, οι συγκυρίες και οι τροχιές κάθε φορά τους φανερώνουν κι από μια διαφορετική πλευρά, με μια διαφορετική όψη.
Πρέπει να είναι από ατόφιο χρυσάφι αυτές οι είκοσι σελίδες της «Αμοργού», για να συντηρήσουν σαράντα πέντε χρόνια τώρα το κύρος και τη δύναμη του δημιουργού τους.
Άλλα χαρακτηριστικά υψίστης σημασίας:
Δεν έλαβε μέρος στην αποκαλούμενη «φιλολογική ζωή» του τόπου μας. Έτσι, στο πρόσωπό του, δεν αποτυπώθηκαν τα επαρχιακά ψυχοφθόρα συστατικά του εντοπίου λογοτέχνη, του μαχόμενου για ιδέες ή εθνικές προκαταλήψεις. Ιδού λοιπόν ένα «αριστείο ζωής» που του αξίζει. Έγραψε μοναδικά τραγούδια. Όλα τα ακριβά στοιχεία της ποίησής του τα ’κανε στίχους που κινητοποίησαν την ναρκοθετημένη νεοελληνική ευαισθησία, «έτσι καθώς κοιμόταν αναίσθητη» μες στην απέραντη αισθηματολογία των στιχουργών και των επιθεωρησιογράφων.
Τέλος, του αξίζει ξεχωριστό μετάλλιο για το ύψιστον μάθημα που εδίδαξε σ’ όσους από μας υπήρξαμε άξιοι να αποκωδικοποιήσουμε τους λόγους του. Και το ύψιστον μάθημα ήτο μια κληρονομημένη Αττική αδιατάρακτη ραθυμία.
Μην γράφεις άνευ λόγου. Μην εργάζεσαι περισσότερο από ό,τι χρειάζεσαι για να κερδίσεις τα απαραίτητα. Μη χαιρετάς ανθρώπους που δεν έχουν να σου πούνε τίποτα. Μη σπαταλάς τις κινήσεις σου. Να σκέφτεσαι αδιάκοπα και τέλος, να κοιμάσαι κουρασμένος. Ιδού γιατί μόνο γι’ αυτό θα πρέπει ο Νίκος Γκάτσος ξεχωριστά να βραβευτεί. Διότι κατάφερε να ζει γνησίως αττικά, αν και κατάγεται από την Αρκαδία!
Άξιος λοιπόν!..."
Αποσπάσματα από τα κείμενα του Μάνου Χατζιδάκη «Ο Νίκος Γκάτσος – ένας πολύ αυστηρός φίλος» και «Για τον Νίκο Γκάτσο» στην έκδοση Ο καθρέφτης και το μαχαίρι, Ίκαρος, 1988
(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)