Η ΛΗΔΑ ΤΟΥ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ

Giovanni Francesco Melzi after the lost painting by Leonardo, da vinci, UFFIZI

Η ΛΗΔΑ Ο ΚΥΚΝΟΣ ΚΑΙ

Ο ΛΕΟΝΑΡΔΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ

 ΕΥΓΕΝΙΑ Γ.ΔΑΡΒΙΡΗ (φιλόλογος)

Ο Λ.Ν.Β ο μεγάλος αναγεννησιακός ζωγράφος και πανεπιστήμων έχει σφραγίσει με το έργο του ολόκληρη την εποχή της αναγεννήσεως,αλλά και ολόκληρης της ανθρώπινης προόδου γενικότερα.

Ζωγράφος,μηχανικός,εφευρέτης,μαθηματικός,ερευνητής,πνεύμα ανήσυχο και πρωτοποριακό στο χώρο της τεχνολογίας,άνοιξε νέους ορίζοντες και χάραξε ρηξικέλευθες προοπτικές στο δρόμο της εξελίξεως και του πολιτισμού.Όλη όμως αυτή η πνευματική του συγκρότηση,πέραν της αδιαφιλονίκητης προσωπικότητός του είναι αποτέλεσμα και της βαθειάς γνώσεως του και της συνεχούς επαφής και επικοινωνίας του με την κλασσική ελληνική αρχαιότητα.Μιας επαφής όχι άμεσης με τα κλασσικά κείμενα,που γίνεται όμως εφικτή μέσα από την λατινική γραμματεία καθώς η ελληνική σκέψη έχει μεταλαμπαδευθεί στη Δύση μετά την επικράτηση της Ρωμαικής κυριαρχίας.(’ν και υπάρχει και η άποψη της άμεσης επαφής του Νταβίντσι με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα).

Όλοι οι μεγάλοι της Ελληνικής Κλασσικής αρχαιότητας,φιλόσοφοι,μαθηματικοί,στρατηγοί,ρήτορες,οι

ελληνικοί μύθοι και θρύλοι έχουν προσφέρει πολύτιμες γνώσεις και έχουν ποικιλοτρόπως επηρεάσει τον κορυφαίο εκπρόσωπο της αναγέννησης,όπως διαφαίνεται μέσα απο το έργο του.Ιδιαίτερα οι κοσμολογικές αναζητήσεις του τον οδηγούν στη μελέτη των μεγάλων φιλοσόφων αλλά και των μύθων και θρύλων που εμπεριέχουν τέτοιες αντιλήψεις.ΟιΠυθαγόρειοι,ο Πλάτων,οι Νεοπλατωνικοί παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του έργου του,κυρίως του ζωγραφικού και ανταποκρίνονται στο αίτημα των κοσμολογικών του ανησυχιών και αναζητήσεων.Γιατί για το Λεονάρντο η ζωγραφική ηταν,η υψηλότερη τέχνη,ανώτερη απο τη ποιήση,τη γλυπτική,τη μουσική,γιατί μπορούσε να συνοψίσει όλη τη γνώση που έχει παραχωρηθεί στον άνθρωπο.Την τοποθετούσε στο ίδιο επίπεδο με τη φυσική φιλοσοφία,κατάλληλη για τη διερεύνηση της εξωτερικής όψης των πραγμάτων και των αιτίων που κρύβονται πίσω τους.

Κάθε έκφανση της πραγματικότητας και της φαντασίας ήταν δυνατό να αναπαρασταθεί,καθιστώντας ανεξάντλητες τις δυνατότητες της τέχνης.

Έτσι θα θέσει τη ζωγραφική του στην υπηρεσία της φιλοσοφίας και της επιστήμης και θα προσπαθήσει να απεικονήσει και τις πιό λεπτές φιλοσοφικές έννοιες και νατις εγκλωβίσει στο ζωγραφικό του τελάρο,θήραμα του αδιάκοπου κυνηγητού με τη γνώση και τη λύση των  ανθρώπινων αιώνιων μεταφυσικών ερωτημάτων.

Φύση βαθειά ερευνητική με έντονες ανησυχίες κοσμολογικές και υπαρξιακές αναζητεί στον βάθος και το πλάτος της ανθρώπινης γνώσης,απαντήσεις στα ερωτηματικά που τον βασανίζουν.Αυτές οι αναζητήσεις τον οδηγούν μέχρι και τον Λακεδαιμόνιο μύθο της Λήδας και του Κύκνου που απηχεί τις κοσμολογικές αντιλήψεις των προιστορικών κατοίκων της Λακεδαίμονος-Πελλάνας,απο όπου φαίνεται ότι βρήκε ουσιαστική απάντηση και με το χρωστήρα του προσπάθησε  να αποδώσει την κρυμμένη σοφία,που αυτός περικλείει.O μυθολογικός αυτός κύκλος στιγματίζει το έργο του και ουσιαστικά τον καταξιώνει μαζί με την Τζοκόντα,στη χορεία των μεγάλων ζωγράφων.Είναι ένας μύθος στον οποίο ενώνονται ποικίλες παραδόσεις,οι οποίες έφτασαν μέχρι τον 15^ο αιώνα μέσα απο τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου και από το Βοκάκιο.Το, επεισόδιο όσο αφορά τη γλυπτική και τη ζωγραφική γενικά,απεικονιζόταν στη Ρωμαική και την Ελληνιστική περίοδο,πρίν σχεδόν εξαφανιστεί κατά τον Μεσαίωνα οπότε και επανέρχεται στις αρχές του 15^ου αιώνα.

Σύμφωνα με το γνωστό μύθο ο Δίας ερωτεύτηκε παράφορα την πανέμορφη Λήδα,τη σύζυγο του Τυνδάρεω,του βασιλιά της Λακεδαίμονας-Πελλάνας και μεταμορφωμένος σε κύκνο ζήτησε καταφύγιο στην αγκαλιά της καθώς τον κατεδίωκε αρπακτικός αετός.Απο την ένωση αυτή του κύκνου και της Λήδας γεννήθηκε

ένα αυγό απο το οποίο στη συνέχεια ξεπήδησαν οι Διόσκουροι και η Ελένη. Ο μύθος αυτός,οπως άλλωστε όλοι οι μύθοι,υποκρύπτει πίσω απο το παραμυθιακό ένδυμα και την εξωλογική γέννηση,τις αρχέγονες κοσμολογικές αντιλήψεις των δαημόνων σοφών Λακεδαιμονίων που και η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει.Ο Κύκνος-Νούς,Ζεύς και η Λήδα/Λήθη,οι δύο αυτές πρωταρχικές συμπαντικές δυνάμεις,ο Δίας/Νούς και το σκότος,το χάος, θα γεννήσουν  το κοσμικό ωόν,το αυγό απο την έκρηξη-σπάσιμο του οποίου θα γεννηθούν οι Διόσκουροι και η Ελένη,ο κόσμος και το φώς της ζωής.Είναι ο μύθος πρόδρομος και θεμέλιο της σύγχρονης ιστορίας της Μεγάλης Έκρηξης,του Big-Bang.Ο μύθος αυτός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωγραφική δημιουργία του Νταβίντσι,αφού για μεγάλα χρονικά διαστήματα επανήρχετο στο θέμα αυτό συμπληρώνοντας και τροποποιώντας την αρχική σύλληψή του.

Η νέα γυναίκα παρουσιάζεται γυμνή σε ένα τοπίο με οργιώδη βλάστηση,έχοντας στα δεξιά της,τα δύο νεογέννητα και αριστερά της τον κύκνο.’λλες παραλλαγές του θέματος παρουσιάζουν τη Λήδα γονατιστή κατά το ήμισυ και άλλες όρθια.Οι πρώτες υπάρχουν σε διάφορα σκίτσα που έκανε ο ίδιος ο Λεονάρντο,ενώ η δεύτερη υπάρχει μόνο σε ένα μικρό σκίτσο που έχει γίνει απο το χέρι του και δείχνει την πρόταση του ζωγράφου για μία Λήδα σε όρθια στάση.

Το πορτραίτο της Λήδας,που φιλοτέχνησε γύρω στα 1503 υπήρξε ουσιαστικής σημασίας αντίστοιχης με αυτού της Τζοκόντα και συνετέλεσε στην καθιέρωση του.Σχεδιάζει με απόλυτη ακρίβεια και την πιό μικρή λεπτομέρεια του πίνακα και το πιό μικρό βότανο και λουλούδι και επιλέγει τα στοιχεία εκείνα που θα καταστήσουν πλέον σαφές το υποδηλούμενο.

Ο πίνακας της Λήδας με τον κύκνο δεν είναι μιά απλή απεικόνηση του μύθου,όπως φαινομενικά αγγίζει τις αισθήσεις του θεατή,αλλά πρόκειται γιά πίνακα φιλοσοφικό που ξεδιπλώνει στη βαθύτερη προσέγγιση του τις πτυχές των κοσμολογικών αντιλήψεων της απώτατης εκείνης εποχής που εξακολουθούν όμως να συγκινούν και να προβληματίζουν στους σύγχρονους καιρούς του τον μεγάλο καλλιτέχνη.Η ζωγραφική του Νταβίντσι απογειώνει το θεατή της απο τα θνητά και τα ανθρώπινα στη σφαίρα των αθανάτων και θείων.Όλη η εικόνα της δημιουργίας ξεδιπλώνεται νοερά μπροστά στο μέτοχο θεατή σ’όλη της τη μεγαλοπρέπεια.Ο Θείος γνόφος με το άγγιγμα του φτερού του θεικού νού σπάζει το αυγό και αρχίζει η δημιουργία.Η γέννηση των Διοσκούρων είναι γεγονός.Πρόκειται για έργο κατάφορτο από ένταση,αλά και την ευθύνη του καλλιτέχνη να φιλοτεχνήσει την κοσμολογική φιλοσοφία με τα χρώματα και το χρωστήρα του.Είναι μια μελέτη της συμπαντικής δημιουργίας που αποδίδεται με μεγάλη ακρίβεια απο τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Θαυμάζεις το έργο του ζωγράφου αλλά και ταυτόχρονα το έργο της δημιουργίας του κόσμου.Η φιλοσοφία μεταλλάσεται εν προκειμένω σε ζωγραφία φθεγγομένη.Και εδώ φαίνεται πραγματικά η δύναμη της ζωγραφικής,αλλά και γιατί ο Νταβίντσι την θεωρούσε την υψηλότερη των τεχνών.Γιατί μπορεί να συνοψίζει μέσα της όλη την γνώση που έχει παραχωρηθεί στον άνθρωπο.Όλη η κοσμολογία των Ελλήνων φιλοσόφων,Πυθαγορείων,του Πλάτωνος,των Νεοπλατωνικών συνοψίζεται  σε ένα πίνακα,εγκλωβίζεται στο τελάρο ενός μύστη ζωγράφου.Η απεικόνιση της γυμνής Λήδας είναι μιά θαυμάσια παρουσίαση της ομορφιάς,του κάλλους θαυμαστής συλλήψεως.Μιάς ομορφιάς που συμφωνεί με την νεοπλατωνική σκέψη με την οποία συμβαδίζει και ο Νταβίντσι είναι χαρακτηριστικό άξιο λατρείας.Το αινιγματικό χαμόγελο,αρχαικό ελληνικό χαμόγελο,που φωτίζει το πρόσωπο της σε συνδιασμό με μία εσωτερική γλυκύτητα που διαχέεται στο πρόσωπο δηλώνουν την υπέρτατη ευτυχία,άφατη ευδαιμονία,της μεγάλης ώρας της δημιουργίας.

Η περίτεχνη κόμμωση που περιστρέφει το πρόσωπο,ένα μοτίβο σπειροειδούς κίνησης,ενοποιεί τις φιγούρες της γυναίκας και του κύκνου,αλλά και τις βοτανολογικές και άλλες λεπτομέρειες στο φόντο.Μία ολόκληρη φιλοσοφία εικονογραφημένη,συμπυκνωμένη σε ένα ζωγραφικό έργο,απο τα χέρια και το νού ενός μεγαλοφυούς καλλιτέχνη.Κάθε λεπτομέρεια του έργου αφήνει ανοιχτές πόρτες και ορίζοντες για να περάσει το πνεύμα του μυημένου θεατή και να συλλάβει τις υψηλές έννοιες,τα φιλοσοφικά νοήματα,να δεί πέρα από την εικόνα,πέρα απο το αισθητό,τα όσα νοερά ο μύστης δημιουργός θέλει να αποκαλύψει.

Ολα έχουν τοποθετηθεί με απόλυτη συνείδηση της αποστολής και της παρουσίας τους και δεν αποτελούν φωτογραφικές απεικονίσειςή περίτεχνα περιττά στολίδια.Από την περίτεχνη κόμμωση της Λήδας με τις σπειροειδείς κινήσεις έως και την απρόσμενη εμφάνιση του σαλιγκαριού,όλα παραπέμπουν σε Πυθαγόρειες φιλοσοφικές θεωρήσεις,στο χρυσό ελικοειδές που παρατηρείται σε πολλά ειδη του φυσικού κόσμου.

Η τρυφερότης και η αγάπη όπως εκφράζεται και στις δύο κεντρικές μορφές του έργου,τη Λήδα και τον κύκνο δηλώνονται απο τις μελετημένες κινησεις  των χεριών της Λήδας καθώς αγκαλιάζει απαλά τον κύκνο και εκείνος με το φτερό του περιβάλλει με την ίδια απαλότητα το γυμνό σώμα της.Η ελαφρά αποστροφή της κεφαλής της Λήδας και το χαμηλωμένο βλέμμα είναι ενδεικτικό της συστολής και της έμφυτης αιδούς,αλλά και της τρυφερότητας με την οποία προσβλέπει στα δύο αυγά απο τα οποία ξεπροβάλλουν οι Διόσκουροι και η όλη δημιουργία.Είναι ένα σύμπλεγμα που αποπνέει την τέλεια αγάπη για την δημιουργία.

Το σύμπλεγμα χαρακτηρίζεται απο πλήρη συμμετρία και ο φόντος που το περικλείει ενέχει όλα τα στοιχεία της καλλιτεχνικής και επιστημονικής γνώσης του Νταβίντσι.Η εκπληκτική ποικιλία ενδιαφερόντων του Λεονάρντο περιλαμβάνει τόσο την φυσιολογία,όσο και τη βοτανολογία που αφήνει να διαφανεί στο συγκεκριμμένο πίνακα.Η απεικόνιση των φυτών ακολουθεί και αυτή το όλο θέμα του έργου που έχει σχέση με τον Θείο έρωτα και την ευδαιμονία της γέννησης.Το φυτό αετορρραφίς ή αετίτις που εικονίζεται σε λεπτομέρεια στη Λήδα και τον κύκνο θεωρείται στη λαική παράδοση το άνθος της τέλειας αγάπης όπως τέλεια είναι η αγάπη που αποπνέει όλος ο πίνακας.Αγάπη του δημιουργού πρός το δημιούργημα του.Ο θαυμάσιος όμως αυτός πίνακας του Ν.Β που πιστό αντίγραφο του θεωρείται αυτό του Τσέζαρε Ντα Σέστο(μετά το 1515) που βρίσκεται σήμερα στο Σόλσμπερι και το οποίο παρουσιάσαμε σε συνδυασμό με αυτό του Μποργκέζε δεν υπάρχει πιά.Κάθε ίχνος της Λήδας,ειδωλολατρικής εικόνας για τη γενεσιουργό δύναμη της φύσης,χάθηκε τον 17^ο αιώνα.

Η επίδραση που άφησε στους χρόνους της Αναγέννησης και μετέπειτα η χαμένη Λήδα υπήρξε μεγάλη.Πλήθος απο αντίγραφα και παραλλαγές μαθητών του Ν.Β σώζονται και προβάλλουν την αρχέγονη συμπαντική δημιουργία όπως την είδαν και την διατύπωσαν δια του αλληγορικού μύθου οι Λακεδαιμόνιοι φιλόσοφοι.Η Λήδα-Λήθη-Σκότος και ο Κύκνος-Νούς γεννούν το κοσμικό ωόν απο το σπάσιμο-έκρηξη του οποίου γεννήθηκε το φώς,η Ελένη, η Σοφία, που καταύγασε το σκότος και το έρεβος που επικρατούσε.Ένας μύθος,μια θεωρία τόσο παλιά,αλλά και τόσο σύγχρονη αφού το Big-Bang που η σύγχρονη κοσμοθεωρία δέχεται και προβάλλει σήμερα,γεγονός πιά και όχι μύθο,δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία προβολή στο σήμερα του μύθου της Λήδας,της αισθητοποιημένης μορφής των κοσμολογικών αντιλήψεων των δαημόνων σοφών Λακεδαιμονίων,των κατοίκων της αρχαίας Πελλάνας.

Η Λήδα του Ν.Β και χαμένη σφράγισε το έργο του και ολόκληρη την Αναγέννηση.Οι κοσμολογικές αντιλήψεις των προιστορικών Λακεδαιμονίων στη σύγχρονη κοσμοθεωρία βρήκαν την δικαίωση τους.

http://users.otenet.gr/~atheyg/index.files/Page456.htm

ΑΛΛΕΣ ΓΝΩΣΤΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ψηφιδωτό από την  Παλαίπαφο στην Κύπρο

Ρωμαικό αντίγραφο, πιθανότατα έργου του Τιμόθεου, μουσείο Πράντο.

Alessandro Varotari 

Paul Beckert (1856 – 1922, )

Auguste-Gaspard-Louis Boucher-Desnoyers, French, 1779-1857; After Lethière

Venetian School

Louis Tournier (via : culture.gouv)

Edmond de Labrador (via : culture.gouv)

Paul-Prosper Tillier

Vincent Sellaer

Adoplph Ulrich Wertmuller

Antonio da Correggio

Lelio Orsi

Bertalan Szekely

Abraham Janssens van Nuyssen. 

(after) Johann Rottenhammer

Léon Reisener , 1840 Musée des Beaux Arts, Rouen

Paolo Veronese

Francois Edouard Picot (1786-1868) Leda and the Swan Oil on canvas. France, circa 1829 courtesy David Roche Foundation, Adelaide

François Boucher

Pier Francesco Mola:

Nicolas Poussin

Gustave Moreau

Charles-Joseph Natoire

Peter Paul Rubens, after a lost painting by Michelangelo (National Gallery, London)

ANTONIO ALLEGRI, NAMED CORREGGIO, 1532, PAINTING GALLERY BERLIN(DETAIL) 

Claudio  Boltiansky

François-Édouard Picot