ΙΥΓΞ , από αντικείμενο μαγείας σε παιδικό παιχνίδι

φωτο από blog.minoas

Η ΄Ιυγξ ήταν ένα παιδικό παιχνίδι στην αρχαιότητα το οποίο κατασκευαζόταν από  έναν ξύλινο -συνήθως -τροχίσκο  με δύο τρύπες όπου  περνούσαν διπλή κλωστή  και  αφού την περιέστρεφαν μία τραβούσαν και μία χαλάρωναν , έτσι που έβγαινε ένας ήχος που θύμιζε το πουλί ΄Ιυγγα απ΄το οποίο πήρε το όνομά του.( Χωρίς να γνωρίζουμε την ιστορία του πολλοί σαν μικρά παιδιά παίζαμε αυτό το παιχνίδι κάποιες δεκαετίες πίσω και στη θέση του τροχίσκου χρησιμοποιούσαμε κουμπί.)

 Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία με το όνομα Ίυγξ είναι γνωστή μία θυγατέρα του θεού Πάνα και της Νύμφης Ηχούς.. Αναφέρεται πως  έδωσε στον Δία να πιει το μαγικό φίλτρο του έρωτα, που του προκάλεσε τον ασίγαστο ερωτικό πόθο για την Ιώ. Για τον λόγο αυτό, η ζηλιάρα ΄Ηρα τη μεταμόρφωσε στο ομώνυμο πουλί (το σημερινό jynx torquilla της οικογένειας των δρυοκολαπτιδών), το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες ως  ξόρκι του έρωτα. Π.χ. δίνεται από τη θεά του έρωτα  Αφροδίτη  στον Ιάσονα, ο οποίος περιστρέφοντάς το και απαγγέλλοντας κάποιες μαγικές λέξεις προκαλεί τον έρωτα στη Μήδεια. Αντιλαμβανόμαστε πως το μικρό αυτό πτηνό δεινοπάθησε στα χέρια διαφόρων ερωτοχτυπημένων γυναικών που το χρησιμοποιούσαν ανά τους αιώνες,  προκειμένου με τον ήχο της περιστροφής, ν΄αποκαλυφθεί το ερωτικό τους μέλλον.
Σε μία άλλη παράδοση, η Ίυγξ ήταν κόρη του Πιέρου, που με τις αδελφές της προκάλεσαν σε διαγωνισμό τις Μούσες,  έχασαν και η Ίυγξ μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο πτηνό.(Emmy Patsi-Garin: «Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας»)

jynx torquilla, ή στραβολαίμης

Η ΄Ιυγξ  απ΄ότι μαθαίνουμε από τον Ψελλό στους Χαλδαϊκούς χρησμούς, ήταν και μουσικό όργανο,  με το οποίο οι θεoυργοί κατά τις επικλήσεις τους στην θεά Εκάτη, παρήγαγαν ήχο με δόνηση.  Επίσης με το ίδιο όνομα υπήρχε και ένας κρεμαστός και περιστρεφόμενος ρόμβος, ο οποίος παρήγαγε ήχο με κρούση στις μαγικές και μυστηριακές τελετές ( Θεόκριτος Id, 2 Πίνδαρος, fr. 70b, Αρχύτας fr. 1 Στράβων 10.3.13 και σχετιζόταν με τα γυρίσματα της τύχης και τη Νέμεση.



Εκτός από την έννοια του ηχητικού οργάνου, η ίυγξ εμπεριέχει  και την έννοια του τροχίσκου. Ο Πίνδαρος μας αναφέρει την "τετράκμανο" ίυγγα που δονείται. Ως κρεμμαστή ανεμο-ίυγγα-τροχίσκο θα πρέπει να εννοήσουμε και την αναφερόμενη στο επίγραμμα ανωνύμου ( Ελληνική ΑΝθολογία 5.205)  χρυσοποίκιλτη από αμέθυστο ίυγγα αφιερωμένη στην Αφροδίτη από μιά Λαρισαία Μάγισσα και η οποία κρεμόταν από ένα προφυρό σκοινί έχοντας την ικανότητα να έλκει από μακριά τον επικαλούμενο άνδρα.

 Τροχίσκος ίσως να ήταν και η χάλκινη ίυγγα που χρησιμοποιεί η Φαρμακεύτρια Σιμαίθα στο 2ο Ειδύλλιο του Θεόκριτου προκειμένου να προσελκύσει τον χαμένο εραστή της. " Ἶυγξ, ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα " . "Φέρε μου σουσουράδα μου τον άνδρα μου στο σπίτι".
Μιά πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για τις χρήσεις των ιύγγων είναι αυτή του Χαράλαμπου Β.Χαρίση,  "Η ίυγξ, ο λέβης και η μουσική των θεών" την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ:

"ΕΝΑΣ ΧΑΛΚΙΝΟΣ ΤΡΟΧΙΣΚΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΔΩΔΩΝΗ"