Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ

 

ΦΩΤΟ sikyon.com

Εγώ όμως, αφού εξέθεσα τα σχετικά με την

αναπαραγωγή, θέλω να καταστήσω σαφές το

εκπαιδευτικό σύστημα που ισχύει στη Σπάρτη και στην

υπόλοιπη Ελλάδα. Από τους άλλους Έλληνες, αυτοί που

ισχυρίζονται πως εκπαιδεύουν τα παιδιά τους κατά τον

καλύτερο τρόπο, μόλις αρχίσουν να εννοούν αυτά τα

λόγια που τους λέγονται, αφ' ενός μεν βάζουν αμέσως

πάνω από το κεφάλι τους δούλους σαν παιδαγωγούς, αφ'

ετέρου δε τα στέλνουν σε δασκάλους για να μάθουν και

γράμματα και μουσική και τα σχετικά με την πάλη. Κοντά

στα άλλα καθιστούν τρυφερά τα πόδια των νέων με

υποδήματα, εκθηλύνουν δε τα σώματα με το να τους

αλλάζουν κάθε τόσο ρούχα, αναλόγως με τον καιρό. 

Σχετικά με το φαγητό θεωρούν ότι μονάδα μετρήσεων

πρέπει να είναι το στομάχι. Ο Λυκούργος όμως αντί να

διορίζει ο κάθε πολίτης μόνος του παιδαγωγούς, που να

είναι δούλοι, καθόρισε ένας άντρας απ' τις τάξεις απ'

όπου προέρχονται οι μεγάλοι αξιωματούχοι να εξουσιάζει

τα παιδιά, ο οποίος μάλιστα ως γνωστόν, ονομάζεται

παιδονόμος

. Σ'αυτόν λοιπόν έδωσε όλες τις εξουσίες,και

να συγκεντρώνει τα παιδιά για να εκτελούν ασκήσεις,και

να τα επιβλέπει, και να τα τιμωρεί αυστηρά αν κάποιο

παρεκτρεπόταν.

Παραχώρησε επιπλέον σ'αυτόν

μαστιγοφόρους από τις τάξεις αυτών που βρίσκονται στην

ήβη για να τιμωρούν όσες φορές παρίσταται ανάγκη. Όλα

αυτά είχαν ως αποτέλεσμα στη Σπάρτη να βρίσκονται

μαζί, αφενός μεν πολύ αναπτυγμένο το αίσθημα της

ντροπής, αφετέρου δε μεγάλη υπακοή.

Πράγματι λοιπόν, αντί να καθιστά τα πόδια των νέων

τρυφερά με τη χρήση των υποδημάτων, όρισε να τα

σκληραγωγούν με την παντελή έλλειψη αυτών, γιατί

νόμιζε πως, αν εξασκηθούν σ'αυτό, αφενός θα μπορούσαν

πολύ εύκολα να ανεβαίνουν σε απότομα υψώματα,

αφετέρου με μεγαλύτερη ασφάλεια να κατεβαίνουν τις

κατωφέρειες, και να πηδούν, και να παίρνουν φόρα, και να

τρέχουν γρηγορότερα. Και αντί να εκθηλύνονται με τη

χρήση των ενδυμάτων, έκρινε σκόπιμο να συνηθίζουν με

ένα μόνο ένδυμα καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, επειδή

νόμιζε πως έτσι μπορούν καλύτερα να είναι

προετοιμασμένοι για ν'αντιμετωπίσουν και το ψύχος και τη

ζέστη.

 Όρισε ο άρρην να έχει την υποχρέωση της

παρασκευής του συσσιτίου διαθέτων τόση ποσότητα

τροφίμων, ώστε αφενός να είναι έμπειροι να ζουν με λίγα,

γιατί νόμιζε πως αυτοί που εκπαιδεύονται κατ' αυτόν τον

τρόπο μπορούν περισσότερο, αν παραστεί ανάγκη, να

υποβάλλονται σε κόπο, έστω και χωρίς να φάνε, και να

είναι περισσότερο ικανοί, αν τους δοθεί διαταγή να

βγάλουν περισσότερο χρόνο με την ίδια ποσότητα

φαγητού, να έχουν λιγότερη την ανάγκη των εδεσμάτων,

να τρώνε όλα τα φαγητά χωρίς δυσκολία,με αποτέλεσμα

η ζωή τους να είναι πιο υγιεινή. θεώρησε πως βοηθάει στο

σωματικό ύψος η τροφή που κάνει τα σώματα σωστά,

περισσότερο από κείνη που προσδίδει στο σώμα πάχος. Για

να μην πιέζονται πάλι από την έλλειψη τροφίμων δεν τους

επέτρεψε να παίρνουν αυτά που χρειάζονται χωρίς κόπο.

Επέτρεψε δε να κλέβουν ορισμένα αυτοί που προσπαθούν

ν'αντιμετωπίσουν την πείνα. Και νομίζω πως κανείς δεν

ξεχνά τούτο, ότι δηλαδή τους επέτρεψε να κλέβουν τροφή,

μολονότι ο ίδιος είχε να τους δώσει να τρώνε. Γιατί είναι

φανερό πως αυτός που πρόκειται να κλέψει πρέπει και όλη

τη νύχτα να μένει άγρυπνος, και κατά την ημέρα να

ξεφεύγει την παρακολούθηση, και να βρίσκει τρόπους να

παρακολουθεί χωρίς να τον αντιλαμβάνονται, και να

βάζει συνεργούς να παρακολουθούν, αυτός που θέλει

ν'αρπάζει κάτι. Όλα αυτά καθιστούν φανερό ότι τους

εκπαίδευσε έτσι, επειδή ήθελε να κάνει τους νέους να

βρίσκουν καταλληλότερους τρόπους να παίρνουν αυτά

που θέλουν πιο εφευρετικά, και πιο ικανούς στην

πολεμική τέχνη. θα μπορούσε λοιπόν να πει κανείς "πώς

γίνεται ;Αφού βέβαια έκρινε πως η κλοπή είναι καλό

πράγμα, γιατί όρισε να δέρνεται όποιος συλληφθεί να

κλέβει"; 

Επειδή, ισχυρίζομαι, και σχετικά με όλες τις

εντολές που δίνουν οι άνθρωποι, τιμωρούν αυτόν που δεν

εφαρμόζει πιστά τις εντολές τους, έτσι λοιπόν και οι

Σπαρτιάτες τιμωρούν αυτούς που κλέβουν, όχι επειδή

κλέβουν, αλλά γιατί συλλαμβάνονται.

Και θεσπίζοντας

νόμο ότι είναι καλό να κλέβει κάποιος όση περισσότερη

ποσότητα τυριού απ' το ναό της Όρθιας Αρτέμιδας,όρισε

άλλοι να τους τιμωρούν με μαστίγιο, επειδή ήθελε και μ'

αυτό ακόμα να δηλώσει τούτο, ότι είναι δυνατόν κάποιος

ευρισκόμενος σε ανθηρή κατάσταση να απολαμβάνει για

πολύ χρόνο, με το να πονέσει για λίγο χρονικό διάστημα.

Δηλώνεται δε μ' αυτό το έθιμο ότι, όπου υπάρχει ανάγκη

βιασύνης, ελάχιστα ωφελείται όποιος δείξει οκνηρία και

υφίσταται πολλές κυρώσεις.

Για να μη βρίσκονται εντούτοις ποτέ τα παιδιά χωρίς

ηγέτη, αν ο παιδονόμος απουσιάζει ,όρισε, οποιοσδήποτε

από τους πολίτες τύχαινε να είναι παρών, να

αναλαμβάνει την ευθύνη και να δίνει στα παιδιά όποιες

εντολές νομίζει πως είναι χρήσιμες και να τα τιμωρεί όσες

φορές δεν εκτελούν σωστά. θεσπίζοντας λοιπόν αυτό το

μέτρο, συνέβαλε, ώστε τα παιδιά να συμπεριφέρονται με

μεγαλύτερη κοσμιότητα, γιατί απέναντι σε τίποτα, ούτε

τα παιδιά, ούτε οι άντρες δείχνουν σεβασμό, όπως

απέναντι στους άρχοντες. Εν προκειμένω δε και αν κάποτε

συμβεί να μην ευρίσκεται κανείς άντρας παρών, ούτε και

έτσι να μένουν τα παιδιά χωρίς ηγέτη, όρισε να

εξουσιάζει ο πιο οξυδερκής από τους άρρενες της κάθε

ίλης. ́Ωστε ποτέ τα παιδιά εκεί δεν είναι χωρίς ηγέτη.

 

Ζέφυρος και Υάκινθος. Προς τιμήν του δεύτερου στην Λακωνία τελούνταν τα Υακίνθια

Μου φαίνεται πως έχω υποχρέωση να τονίσω και τον

έρωτα, που σαν αντικείμενο του έχει τ'αγόρια. Είναι δηλ.

και αυτό συγγενικό με την παιδεία. Οι μεν άλλοι Έλληνες

λοιπόν ή συναναστρέφονται με άντρες και παιδιά έχοντας

σχέσεις ερωτικές μεταξύ τους, όπως οι Βοιωτοί,ή

απολαμβάνουν την ομορφιά ενός νέου ανθρώπου

κάνοντας του δώρα, όπως οι Ηλείοι. Υπάρχουν και μερικοί

που εμποδίζουν εντελώς τους εραστές από του να

έρχονται σε επαφή με τα παιδιά. Ο Λυκούργος όμως

παίρνοντας αντίθετες αποφάσεις και στις δυο αυτές

λύσεις,αν μεν κάποιος προσπαθούσε ν'αποκτήσει άψογο

φίλο και να έχει σχέσεις, υπό την προϋπόθεση ότι αυτός

είναι προικισμένος με αρετές και ότι έχει θαυμάσει το

ψυχικό κάλλος του παιδιού, επιδοκίμαζε αυτού του είδους

τη σχέση .και τη θεωρούσε σαν την καλύτερη μορφή

παιδείας. Αν όμως κάποιος έδινε την εντύπωση πως

μοναδικό του κίνητρο ήταν ν'απόλαύσει ένα

παιδί,περιβάλλοντας αυτήν την πράξη θεσμικά με ύψιστο

όνειδος, έθεσε σαν αρχή οι εραστές να επιδιώκουν

λιγότερο τη σχέση με τ' αγόρια,απ'ότι επιδιώκουν να

έχουν ερωτικές σχέσεις οι γονείς με τα παιδιά ή τ'αδέρφια

μεταξύ τους. 

Δεν απορώ που ορισμένοι αυτό δεν το

πιστεύουν,γιατί σε πολλές από τις πόλεις δεν υπάρχουν

νόμοι να απαγορεύουν τις σχέσεις με τα παιδιά.

Αναφέρθηκε λοιπόν ο τρόπος εκπαίδευσης στη Σπάρτη

και στη λοιπή Ελλάδα. Από ποιά όμως πλευρά εξ αυτών

των δυο γίνονται οι άντρες και πιο υπάκουοι και πιο

εγκρατείς σ'αυτά που πρέπει, όποιος θέλει, μπορεί να

πάει να το διαπιστώσει..

Ξενοφώντα, «Λακεδαιμονίων Πολιτεία»

Απόδοση: Στάθης Παπακωνσταντίνου ( φιλόλογος )