B΄μέρος "Περί του εν Δελφοίς ΕΙ"

΄Οταν ο Νίκανδρος είπε αυτά, ο Θέων,  ο φίλος μου, που τον γνωρίζεις νομίζω, ηρώτησε τον Αμμώνιο, άν η διαλεκτική δικαιούται να ομιλήση ελεύθερα μιά και ήκουσε να υβρίζεται, όπως ήκουσαν όλοι. Και όταν ο Αμμώνιος επέτρεψε να ομιλήση και να την υπερασπίση, ο Θέων είπε :

" Αλλά ότι ο θεός είναι διαλλακτικώτατος, το αποδεικνύουν οι περισσότεροι χρησμοί. Γιατί ο ίδιος όπως είναι γνωστό και διαλύει αμφιβολίες και βάζει αμφιβολίες. Και ακόμα, όπως είπε ο Πλάτων, όταν εδόθη χρησμός να γίνη διπλάσιος ο βωμός στη Δήλο, έργο που οφείλεται στην πλουσιώτατη εμπειρία της γεωμετρίας , ο θεός δεν διέταξε αυτό, αλλά προέτρεπε τους ΄Ελληνας ν΄ασχολούνται με τη γεωμετρία.

Ο θεός, λοιπόν λέγοντας τέτοιους αμφίβολους χρησμούς,  μεγαλώνει τη διαλεκτική και τη συνιστά ως αναγκαία σε όσους μέλλουν να συνεννοούνται μαζί του ορθά.

Στη διαλεκτική βέβαια έχει τεράστια δύναμη ο συνδετικός αυτός σύνδεσμος, γιατί σχηματίζει το λογικώτερο αξίωμα. Γιατί πώς δεν έχει τέτοια δύναμη ο συναπτόμενος συλλογισμός, αφού γνώση για την ύπαρξη των πραγμάτων έχουν και τα ζώα, αλλά μονάχα τον άνθρωπο η φύση έχει προικίσει με τη σκέψη και την κρίση; Γιατί , ότι είναι ημέρα και λάμπει το φως, το αισθάνονται , βέβαια και οι λύκοι και τα σκυλιά και τα πουλιά, αλλά, ότι, άν είναι ημέρα, τότε υπάρχει και φως, τίποτα άλλο δεν το εννοεί, παρά ο άνθρωπος μονάχα, γιατί μονάχα ο άνθρωπος έχει την έννοια  εκείνου που αρχίζει και εκείνου που τελειώνει, και της  σημασίας τους,  και της μεταξύ τους συναρτήσεως, και του αμοιβαίου συσχετισμού και διαφορισμού τους, έννοιες στις οποίες οι αποδείξεις έχουν την πρώτη αρχή τους.

Επειδή λοιπόν φιλοοφία είναι η έρεευνα της αλήθειας και φως της αλήθειας είναι η απόδειξη και της αποδείξεως αρχή και κρηπίδα είναι ο συναπτόμενος συλλογισμός, γι΄αυτό, πολύ φυσικά, η δύναμη που επιτυγχάνει τη συνοχή των προτάσεων , καθιερώθη από σοφούς άνδρες στο θεό, ο οποίος κατ΄εξοχήν έχει αγαπήσει την αλήθεια. Και μάντης μεν είναι ο θεός, και η μαντική τέχνη προλέγει το μέλλον, συμπεραίνοντας, αυτό, από τα παρόντα ή παρελθόντα. Γιατί κανένα πράγμα δεν υπάρχει δίχως αιτία και καμμιά πρόγνωση δίχως λογική. Αλλά επειδή όσα γεγονότα έγιναν τα ακολουθούν όσα γίνονται, και όσα γίνονται τα ακολουθούν όσα θα γίνουν, και όλα συσχετίζονται και συναρτώνται σύμφωνα με μιά διαδικασία, που τα τελειώνει σ΄ενα τέλος αφού τάρχισε από μιά αρχή. Και όποιος ξέρει να συνδέη φυσικά τις μεταξύ τους αιτίες, και να ευρίσκη τις μεταξύ τους συναρτήσεις, αυτός ξέρει και να προλέγη:

"τα τωρινά και τα μελλούμενα

κι όλα τα περασμένα".
 Και πολύ καλά ο ΄Ομηρος έβαλε πρώτα το παρόν και μετά το μέλλον και το παρελθόν. Γιατί από το παρόν  βγαίνει ο συλλογισμός σύμφωνα με τη δύναμη της εξαρτήσεως όπως " εάν είναι τούτο εκείνο πρηγείται " και πάλι "άν είναι τούτο εκείνο θα γίνη". Γιατί η τέχνη της  διαλεκτικής λογικής, όπως ελέχθη είναι η γνώση της συνδέσεως της ακολουθίας με τις προηγούμενες προτάσεις και τις προτάσεις τις δίνει στο συλλογισμό η άισθηση. ΄Οθεν, κι άν δεν είναι σπουδαίο, δεν θα φοβηθώ να ειπώ, ότι τρίπους της αλήθειας  είναι ο συλλογισμός, ο οποίος βάζει ως βάση την ακολουθία του παρόντος σε σχέση με το πρηγούμενο και μετά, παίρνοντας εκείνο το οποίο υπάρχει, εξάγει το συμπέρασμα της αποδείξεως.

 

Ο Πύθιος Απόλλων, λοιπόν άν βέβαια, ευχαριστήται από τη μουσική και από τα κελαηδήματα των κύκνων και από τας τύχας της κιθάρας, τί είναι αξιοθαύμαστο, άν από αγάπη στη διαλεκτική , παραδέχεται αυτό το μόριο του αυλλογισμού και το αγαπά, αυτό το οποίο μάλιστα πολυ συχνά παρατηρεί, ότι το μεταχειρίζονται οι φιλόσοφοι. Αλλά ο Ηρακλής, όταν δεν είχε λύσει ακόμα τον Προμηθέα και δεν είχε συζητήσει με τους γύρω από το Χείρωνα και τον ΄Ατλαντα, τους σοφιστάς, μα τότε ήταν νέος και ολότελα Βοιωτός και πολεμούσε τη διαλεκτική  και περιγελούσε το "ει" στην αρχή, μετά ενομίσθη, ότι ήρπαξε με τη βία τον τρίποδα και ηγωνίζετο κατά του θεού για τη διαλεκτική τέχνη, γιατί ταίριαζε στην ωριμώτερη ηλικία και αυτός φαίνεται ότι έγινε ικανώτατος και στη μαντική και σύγκαιρα στη διαλεκτική τέχνη.

΄Οταν ετελείωσε  ο Θέων, ο  Εύστροφος, ο Αθηναίος, νομίζω, ήταν εκείνος ο οποίος μας είπε :" Βλέπεις με πόσο ζήλο, ο Θέων υπερασπίζεται τη διαλεκτική και μονάχα λεοντή δε φόρεσε. " Ετσι και σεις , οι  οποίοι όλα γενικώς πράγματα και ουσίες και αρχές θείων και ανθρωπίνων αναφέρετε , στον αριθμό και αυτόν πιστεύετε πρώτη και απόλυτη αιτία των ωραίων και καλών πραγμάτων, είναι συνετό να ησυχάζετε, αλλά πρέπει να προσφέρετε στο θεό θυσίες, στο μήτε κατά τη δύναμη και τη μορφή μήτε κατά τη σημασία  θεό του ναού αυτού, τις απαρχές της αγαπημένης μας μαθηματικής επιστήμης, αν νομίζετε, ότι αυτό καθαυτό το Ε, διαφέρει από τα άλλα γράμματα, όμως έχει μεγίστη τιμή, γιατί η πεμπάς είναι σημείο αριθμού  που έχει μεγάλη σημασία στο σύμπαν, αφού οι σοφοί και το αριθμώ το ονομάζουν "πεμπάζω".

Αυτά μας έλεγε ο Εύστροφος, όχι ως αστεία, αλλά επειδή τότε ησχολούμην με πάθος, με τα μαθηματικά και έμελλον για όλα να έχω ίση εκτίμηση το "μηδέν άγαν" ως μαθητής της Ακαδημίας.

 Είπα, λοιπόν, ότι ο Εύστροφος με τον αριθμό λύνει άριστα την απορία. "Γιατί αφού κάθε αριθμός, είπα, διαιρείται σε άρτιο και περιττό, η μονάδα είναι κοινή σε αμφότερους κατά τη δύναμη ( γι΄αυτό και όταν προστίθεται τον περιττό τον κάνει άρτιο και τον άρτιο περιττό) το δύο η αρχή του άρτιου και του περιττού, το τρία και το πέντε προκύπτει όταν οι δυό αυτοί αριθμοί συντίθενται μεταξύ τους, και εύλογα ο αριθμός αυτός είναι εξαιρετική τιμή, γιατί πρώτος αυτός αποτελείται από πρώτους και έχει επονομασθή γάμος, για την ομοιότητα του άρτιου προς το θηλυκό και του περι ττού προς το αρσενικό. Γιατί όταν οι αριθμοί διαιρούνται σε ίσα μέρη, ο άρτιος ολότελα χωριζόμενος αφήνει στο μέσο του, κατά κάποιο τρόπο, κάποια αρχή και διάστημα δεκτικό, θα ελέγομεν, κάποιας παρεμβολης, αντίθετα στον περιττό, όταν διαιρεθή, περισσεύει πάντα, μετά τη διαίρεση κάποιος μέσος όρος γόνιμος ( περιττός), γι΄αυτό είναι γονιμώτερος από τον άλλο ( ο περιττός) και όταν συντίθεται με τον άλλο ( τον άρτιο) υπερτερεί πάντα, και το αντίθετο, δε συμβαίνει ποτέ. Γιατί από καμμιά ανάμειξη άρτιου και περιττού δε γεννάται άρτιος, αλλά σε όλες τις αναμείξεις γεννάται περιττός. Κι΄ακόμη περισσσότερο, καθένας από τους αριθμούς αυτούς, όταν προστεθή  ό ίδιος στον εαυτό του εμφανίζει φανερά τη διαφορά, γιατί ποτέ άρτιος κανείς όταν προστεθή σε άρτιο δεν εγέννησε περιττό, ούτε και βγήκε από τη φύση του από αυτή ακριβώς την αδυναμία του να γεννήση και να ολοκληρώση άλλο. Αντίθετα περιττοί όταν προστεθούν σε περιττούς γεννούν πολλούς άρτιους, γιατί πάντα αποτελούν το γόνιμο στοιχείο.

Τις άλλες διαφορές και ιδιότητες των αριθμών, δεν είναι κατάλληλο το θέμα, για να τις εκθέσωμε λεπτομερειακά. και επειδή το πέντε γίνεται από την ένωση του πρώτου αρσενικού αριθμού και του πρώτου θηλυκού, γι΄αυτό οι Πυθαγόρειοι το πέντε το ωνόμασαν γάμο. Μερικές φορές το πέντε ονομάζεται και φύση, γιατί με τον πολλαπλασιασμό επί τον εαυτό του, τελειώνει πάντα στον εαυτό του. Γιατί όπως η φύση, όταν πάρη στάρι ως σπορά και το διαλύσει, εκβλαστάνει πολλά σχήματα και είδη, με τα οποία οδηγεί το έργο της, στο τέλος, και ύστερα απ΄όλα αυτά, αποδίνει στάρι και μετά από όλες τις μεταβολές, φέρνει πάλι στάρι και ανέδειξε στο τέλος πάλι την αρχή.

΄Ετσι ενώ οι άλλοι αριθμοί, όταν πολλαπλασιάζωνται επί τον εαυτό του, με τον πολλαπλασιασμό τελειώνουν σε άλλους αριθμούς, μόνος ο αριθμός πέντε και ο έξη όταν πολλαπλασιάζονται επί τον εαυτό τους ξαναφέρνουν και διασώζουν τον εαυτό τους. Γιατί το τετράγωνο του έξη είναι τριάνταέξη και το τετράγωνο του πέντε εικοσιπέντε.Και πάλι ο αριθμός έξ, μονάχα μιά φορά έχει την ιδιότητα και με ένα  μόνο τρόπο να αναπαραχθή, όταν υψωθή στο τετράγωνο, ενώ η πεμπάς έχει και αυτήν την ικανότητα κατά τον πολλαπλασιασμό , έχει όμως συμβή, κι ΄αυτό στο πέντε, όταν  προστίθεται στον εαυτό του να γεννάη εκ περιτροπής ή τον εαυτό του ή τη δεκάδα, κι΄αυτό γίνεται επ΄άπειρο.

΄Ετσι και ο αριθμός αυτός ακολουθεί την αιώνια αρχή διαφέρει από τα άλλα γράμματα, όμως έχει μέγιστη τιμή που διευθύνει τα πάντα. Γιατί όπως αυτή με την αιώνια ύπαρξή της προφυλάσσει τον κόσμο, και με τον κόσμο πάλι αναδεικνύεται αυτή " και τα πάντα, λέγει ο Ηράκλειτος, μεταβάλλονται σε πυρ, και το πύρ πάλι μεταβάλλεται σε πάντα τα πράγματα του κόσμου, όπως μεταβάλλεται ο χρυσός σε χρήματα και τα χρήματα σε χρυσό". ΄Ετσι η ένωση της πεμπάδος με τον εαυτό της από τη φύση της δε γεννά τίποτε ατελές ή αλλιώτικο , αλλά έχει καθωρισμένες μεταβολές. Γιατί ή γεννά τον εαυτό της ή τη δεκάδα, δηλαδή ή τον αριθμό του είδους της ή τον τέλειο αριθμό.

 ΄Αν λοιπόν, ρωτήση κανείς ποιά σχέση έχουν αυτά με τον Απόλλωνα, θα  του παρατηρήσωμεν, ότι όχι μόνο με τον Απόλλωνα έχουν σχέση, αλλά και με το Διόνυσο, ο οποίος μετέχει στο μαντείο των Δελφών, όχι λιγώτερο από τον Απόλλωνα. Γιατί ακούομεν τους θεολόγους πότε στα ποιήμαά τους και πότε στα πεζά να υμνούν το θεό, ως αιώνιο και άφθαρτο από την ίδια του τη φύση, αλλά από κάποια σκόπιμη ειμαρμένη και λογική ανάγκη να καταφεύγη σε μεταμορφώσεις του εαυτού του, και άλλοτε άναψε όλη τη φύση  σε πυρ και τα πάντα εξομοιώνει προς τα πάντα, κι΄άλλοτε γίνεται παντοειδής κατά τη μορφή και τις διαθέσεις και τις ικανότητες, όπως και τώρα , και ονομάζεται κόσμος, που είναι το πιό γνωστό από τα ονόματα.

Αυτά τα αποκρύπτουν από τους πολλούς οι φιλόσοφοι. και τη μεταβολή σε πυρ την ονομάζουν Απόλλωνα για ν΄αποφύγουν τα πολλά ονόματα, και Φοίβο τον ονομάζουν για το καθαρό και αμίαντο φώς του. Και τη μεταμόρφωση σε πνεύματα και νερό, και γη και άστρα και φυτά και ζώα, υπαινίσονται σαν και ποιό διαχωρισμό και διαμελισμό του θεού. Και τον ονομάζουν Διόνυσο και Ζαγρέα και Νυκτέλιο και Ισοδαίτη, και κάποιες φθορές και καταστροφές, τους θανάτους και τις παλιγγενεσίες του θεού διηγούνται ως μυστήρια και μυθεύματα. Και ψάλλουν προς τιμή του Βάκχου διθυράμβους γιομάτους διηγήσεις παθών του θεού και μεταβολών, και περιπετειών. Γιατί " ο κραυγαλέος διθύραμβος, λέγει ο Αισχύλος, πρέπει να συνοδεύση το Διόνυσο".

Και προς τιμή του Απόλλωνος ψάλλουν παιάνα, μούσα συγκρατημένη και φρόνιμη, και αυτόν πάντα αγέραστο κι αιώνια νέο, τον παριστάνουν στις γεωγραφίες και στις αγγειογραφίες και κείνον με ποικίλες όψεις και πολλαπλή μορφή. Και γενικά στον Απόλλωνα αποδίδουν ισότητα και τάξη και σοβαρότητα άκρα. Και στο Διόνυσο, αποδίδουν χωρατά και ύβρη, αναμειγμένη με σοβαρότητα και τρέλα και ανωμαλία, " Εύλον" που εξεγείρει τις γυναίκες σ΄έκσταση προς τιμήν του Διόνυσου, επικαλούνται, όχι ανεπιτυχώς, αποσκοπώντας να δείξουν τη φύση καθεμίας από τις μεταβολές .Και επειδή ο χρόνος των περιοδικών μεταβολών δεν είναι ίσος, αλλά μεγαλύτερος ο ονομαζόμενος "κόρος" και μικρότερος ο ονομαζόμενος της "χρησμοσύνης", αυτή την αναλογία κρατούν εδώ, ολόκληρο το χρόνο ψάλλοντας τον παιάνα στις θυσίες, κι όταν αρχίζει ο χειμώνας καταπαύουν τον παιάνα και ξαναφέρνουν σε χρήση το διθύραμβο, και τρεις μήνες επικαλούνται το Διόνυσο αντί για τον Απόλλωνα, πιστεύοντας ότι ο χρόνος της εκπυρώσεως έχει αναλογία τρία προς ένα, προς το χρόνο της αποκαταστάσεως του κόσμου.

"Αλλά αυτά διευρύνθησαν σε μεγαλύτερη έκταση απ΄όση απήτουν οι περιστάσεις. Αυτό όμως είναι φανερό, ότι οι θεολόγοι συναρτούν το θεό Απόλλωνα με την πεμπάδα, με το να λέγουν, ότι άλλοτε αυτή γεννά εαυτήν όπως το πυρ, κι΄άλλοτε τη δεκάδα, όπως δηλαδή ο κόσμος.
(ακολουθεί)

Πλούταρχος ,ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ ΕΙ

ΑΠΟΔΟΣΗ , Βασιλείου Μόσκοβη

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ