 |
| Η κλίμακα του Πυθαγόρα |
Kαι με τη μουσική όμως , που τόσο αρέσει στο θεό, νομίζομε ότι δεν έχει σχέση ο αριθμός πέντε; Γιατί το μεγαλύτερο έργο της αρμονίας, όπως μπορεί να πη κανείς, είναι να ασχολήται με ορθές συμφωνίες. Και ότι αυτές είναι πέντε και όχι περισσότερες και η λογική αποδοκιμάζει όποιον θέλει να τις εύρη με τις αισθήσεις μόνο, στις χορδές και στων αυλών τις τρύπες, δίχως τη συνεργία της λογικής. Γιατί όλες οι συμφωνίες γεννώνται ανάλογα με τους αριθμούς. Και ο λόγος της συμφωνίας με τέσσαρα ( μεταξύ πρώτης και τέταρτης χορδής) είναι επίτριτος, της με πέντε ημιόλιος, και της διαπασών διπλάσιος, και της διαπασών και δια πέντε ,τριπλάσιος. Και τη συμφωνία την οποία προσθέτουν σ΄αυτές οι αρμονικοί και την ονομάζουν δια πασών και διά τεσσάρων, δεν είναι ορθό να τη δεχώμεθα, γιατί βγαίνει έξω από τους μετρικούς κανόνες και γιατί θυσιάζομε την άλογο αισθησιακή ευχαρίστηση της ακοής στην αναλογία και στους κανόνες.
Για να παραλείψω λοιπόν τις πέντε θέσεις των τετραχόρδων και τους πέντε πρώτους τόνους ή τρόπους ή αρμονίες, αν πρέπει να τους ονομάσωμε έτσι , με των οποίων την ένταση ή την ύφεση, δεν προκύπτουν παρά μονάχα βαρύτητες και οξύτητές τους, άρα, λοιπόν δεν είναι ασφαλές , ότι, αν και υπάρχουν πολλά, ίσως άπειρα διαστήματα μεταξύ των τόνων, όμως τη μελωδία πέντε μονάχα χρησιμοποιούνται, η δίεση, το ημιτόνιο, ο τόνος, το τριημιτόνιο και το δίτονο. Κανένα άλλο λοιπόν, δεν είναι δυνατόν ν΄αποδοθεί στη μελωδία, ούτε πιό μικρό, ούτε πιο μεγάλο διάστημα, στις φωνές που να καθορίζεται από την οξύτητα και τη βαρύτητα του τόνου;"
Φυσικά πολλά άλλα τέτοια, προσέθεσα, όμως θα αφήσω κατά μέρος και θα σας παρουσιάσω τον Πλάτωνα, ο οποίος λέγει ότι ένας κόσμος υπάρχει, εκτός αν υπάρχουν κι΄άλλοι και δεν είναι ο μόνος αυτός, και στην περίπτωση αυτή συνολικά υπάρχουν πέντε κόσμοι και όχι περισσότεροι. Μα κι΄αν ο κόσμος αυτός τον οποίο βλέπομεν, είναι μοναδικός, όπως πιστεύει ο Αριστοτέλης, κατά κάποιον τρόπο και αυτός από πέντε κόσμους έχει αποτελεσθή και συναρμολογηθεί . ΄Από τους οποίους ο ένας είναι της γης, ο άλλος ο κόσμος του νερού, ο τρίοτος του πυρός, ο τέταρτος του αέρος.Τον πέμπτο, άλλοι τον ονομάζουν ουαρανό, άλλοι φως, άλλοι αιθέρα, κι΄άλλοι αυτό, ετούτο το ίδιο, δηλαδή πέμπτη ουσία , στην οποία από τη φύση, της είναι δεδομένο, να περιφέρεται, αυτή μόνη από τα σώματα, κυκλικά, όχι από ανάγκη, ούτε από άλλο γεγονός. Γι΄αυτό και αφού κατεννόησε το πέντε και ωραιότατα και τελειότατα σχήματα τα οποία υπάρχουν στη φύση, πυραμίδα και κύβο και οκτάεδρο και εικσάεδρο και δωδεκάεδρο, σε καθένα κόσμο, απέδωσε όποιο σχήμα του ταιριάζει.
" ΄Αλλοι φιλόσοφοι συσχετίζουν και τις πέντε αισθήσεις προς τις πρώτες εκείνες ουσίες , γιατί βλέπουν, ότι η αφή είναι σκληρή και γεώδης, και η γεύση από την υγρότητά της, αποκτά αντίληψη για τις ποιότητες των γευστών. Και ο αέρας άν προσκρούση στο αυτί γίνεται φωνή και ήχος. Και από τις δυό υπόλοιπες η οσμή την οποία καθορίζει η όσφρηση, επειδή είναι αναθυμίασις και κατά συνέπειεα γεννάται από τη θερμότητα , έχει τη φύση του πυρός. Και η όραση διαλάμπει από τον αιθέρα και από το φως, επειδή είναι συγγενική προς αυτά και επειδή και τα δύο ομοιότροπα μας ερεθίζουν. Και άλλη αίσθηση ούτε ζώο έχει ούτε ο κόσμος, αλλά ουσίες απλές και όχι συντεθειμένες με άλλες. Αλλά καθώς φαίνεται, έχει γίνει θαυμαστή διανομή και συνδυασμός των πέντε προς τα πέντε.
Εκείνη τη στιγμή, διέκοψα και ύστερα από λιγόλεπτη σιωπή προσέθεσα : "΄Ω Εύστροφε, τί έχομε πάθει και παραλιγάκι θα προσπερνούσαμε τον ΄Ομηρο, ο οποίος είναι ο πρώτος που διένειμε τον κόσμο σε πέντε μερίδες και τις τρεις μεσαίες μερίδες απένειμε στους τρεις θεούς, και στις δύο ακρινές, τον ΄Ολυμπο και τη γη, από τις οποίες η μία είναι το τέρμα προς τα κάτω, και η άλλη το τέρμα προς το πάνω, τις άφησε αδιανέμητες και κοινόχρηστες σε όλους τους θεούς". "Αλλά ας συνεχίσωμε το λόγος μας, καθώς λέει ο Ευριπίδης. Δηλαδή και όσοι ύμνησαν τον αριθμό τέσσερα , δε διδάσκουν, λαθεμένα, ότι κατά την αναλογία του αριθμού αυτού εγεννήθη κάθε σώμα. Γιατί κάθε στερεό σώμα έχει τρεις διαστάσεις, μάκρος και πλάτος και βάθος. Μπροστά στο μάκρος υπάρχει το σημείο το οποίο αντιστοιχεί με τη μονάδα στους αριθμούς. Το δε μάκρος που δεν έχει κανένα πλάτος, λέγεται γραμμή, και αυτή είναι το καθαυτό μάκρος.
Και η κατά πλάτος κίνηση της γραμμής έχει προκαλέσει τη γέννηση της επιφάνειας, μέσα σε τριάδα, και άν στο μάκρος προστεθή και το βάθος, η αύξηση προχωρεί σε στερεό σώμα, δια τεσσάρων στοιχείων. Απ΄αυτό γίνεται πασίδηλο, ότι μέχρι εδώ τη φύση της προώθησε η τετράς να τελειώση το σώμα και να το συγκροτήση σε στερεό όγκο και αντιστεκόμενο στην πίεση, μετά την άφησε στερημένη από τη σοβαρώτερη ιδιότητα. Γιατί κάθε όν άψυχο, είναι, σαν να είπωμεν ορφανό, ατελές και ακατάλληλο για οποιαδήποτε κίνηση, άν δεν είναι ικανό να έχη ψυχή. Αλλά η κίνηση, ή η διάθεση που του εμβάλλει την ψυχή είναι μεταβολή η οποία πραγματοποιείται κατά την αναλογία του αριθμού πέντε και αποδίδει στη λύση την τελειότητα, και ο τελευταίος αυτός αριθμός είναι ανώτερος από τον αριθμό τέσσερα, σε βαθμό ανάλογο με την ανωτερότητα του ζώου από το άψυχο. Και ακόμα η συμμετρία και ικανότητα του πέντε, δεν άφησε το έμψυχο να προχωρήση σε άπειρα γένη, αλλά καθώρισε πέντε είδη των ζώων. Δηλαδή υπάρχουν θεοί και δαίμονες και ήρωες και μετά το τέταρτο το γένος των ανθρώπων και πέμπτο και τελευταίο το γένος των θηρίων και των αλόγων ζώων. Κι ακόμα η ψυχή αυτή καθ΄ εαυτή σύμφωνα με την φυσική της διαίρεση, έχει πέντε ιδιότητες πρώτη και σκοτεινότατη, το θρεπτικό, μετά το επιθυμητικό, μετά απ΄αυτά, το θυμοειδές, κι΄αφού φτάσει στο λογικό τελειοποιώντας τη φύση, σταματά στο πέμπτο καθώς στην άκρη της τελειότητας.
 |
| Πολύεδρα, φωτό :astro.gr |
Κι ΄ενώ ο αριθμός πέντε έχει τόσες πολλές ικανότητες, αξιόλογη έχει τη γένεσή του, όχι αυτή που εξετάσαμε παραπάνω από τη δυάδα και από την τριάδα αποτελούμενη, αλλά αυτή που παρουσιάζει η αρχή των αριθμών ενωμένη με το πρώτο τετράγωνο. Γιατί αρχή κάθε αριθμού είναι η μονάδα, πρώτο τετράγωνο το τέσσερα, από τους δύο αυτούς αριθμούς, σαν ιδέα και ύλη ορισμένη γεννάται η πεμπάς. Κι΄αν σωστά κάποιοι θεωρούν και τη μονάδα τετράγωνο, είναι δύναμη αυτογέννητη και τελειώνει επίσης, στον εαυτό της, τότε ο αριθμός πέντε αφού γεννάται από την ένωση των δύο πρώτων τετραγώνων, δεν είναι δυνατό, λοιπόν , η πεμπάς να έχει ευγενέστερη γένεση.
Το μεγαλύτερο, είναι ότι φοβούμαι, μήπως στενοχωρηθεί ο Πλάτων, κατά τον τρόπο που εκείνος έλεγε ότι εστενοχωρείτο ο Αναξαγόρας, με το άκουσμα της λέξεως σελήνη γιατί χρησιμοποιούσε μιά παμπάλαια γνώμη για το φωτισμό της , ως δική του. Μήπως δεν ενθυμείσθε , ότι αυτά τα είπε ο Πλάτων στον Κρατύλο;" "Μάλιστα" απάντησε ο Εύστροφος, " μα δεν καταλαβαίνω τί σχέση έχει αυτό με όσα λέγεις".Και όμως γνωρίζεις, ότι το σύγγραμμά του, το επιγραφόμενο "Σοφιστής", αποδεικνύει ότι οι κυριώτερες αρχές είναι πέντε, το όν, το αμετάβλητο, το όν το μεταβαλλόμενο σε άλλο και τέταρτη και πέμπτη αρχή η κίνηση και η στάση. ΄Αλλο τρόπο διακρίσεως χρησιμοποιεί στο σύγγραμμά του ο Φίληβος, και λέγει ότι μία αρχή είναι το άπειρο, δεύτερη το πεπερασμένο, και από τη σύνθεση των δύο αυτών δημιουργείται η τρίτη, δηλαδή η γένεση, και την αιτία αυτής της ενώσεως δέχεται ως τέταρτη αρχή και αφήνει σε μας να καταλάβωμε, την πέμπτη αρχή από την οποία τα πάντα χωρίζονται και διαλύονται. Πάντως, νομίζω, ότι αυτά υποστηρίζονται σαν να είναι εικόνες της πρώτης διαιρέσεως, δηλαδή του μεν όντος εικόνα είναι το γινόμενο, της κινήσεως εικόνα είναι το άπειρο, το πεπερασμένα είναι εικόνα της στάσεως και του αμεταβλήτου όντος εικόνα η αιτία που συνθέτει τις αρχές και του όντος του μεταβλητού σε άλλο, εικόνα είναι η αρχή του χωρισμού και της διαλύσεως. ΄Ομως και άλλα αν είναι αυτά, πάλι και με τον πρώτο τρόπο και με το δεύτερο πέντε είναι τα είδη και των αρχών και των διαφορών. Και επειδή έμαθε αυτά ένας φιλόσοφος, ή επειδή ξέρει τη διαίρεση αυτή πριν από τον Πλάτωνα , είναι δυνατό, απ΄αυτή, να καθιέρωσε στον Απόλλωνα τα δύο Ε, σήμα και σύμβολο του αριθμού όλων των όντων.
Αλλά ίσως αντελήφθη, ότι και το αγαθό εμφανίζεται αποτελούμενο από πέντε είδη, από τα οποία το πρώτο είναι η μετριοπάθεια, δεύτερο η συμμετρία, τρίτο ο νους, τέταρτο οι τέχνες, οι επιστήμες και οι αληθινές γνώμες που πηγάζουν από την ψυχή και πέμπτο η άλυπη ηδονή και τελειώνει εδώ αφού πρόσθεσε και το γνωστό ορφικό :
Στην έκτη τη γενιά πάψτε το τραγούδι σας.
"Εξόν από όσα είπα θα προσθέσω και μία λέξη για το Νίκανδρο και τους γύρω του. ΄Οταν την έκτη μέρα κάθε καινούργιου μήνα οδηγήται η Πυθία στο πρυτανείο, ένας από τους τρεις κλήρους γίνεται ο πρώτος σας, και τα πέντε μέλη, αφού ρίξει εκείνη τους τρεις κλήρους κι΄αυτός τους δύο. Γιατί έτσι γίνεται; Και ο Νίκανδρος είπε :΄Ετσι η αιτία όμως για τους άλλους πρέπει να παραμένη μυστική. Τότε χαμογέλασα εγώ και είπα : ώσπου να μας επιτρέψη ο θεός να μάθωμε την αλήθεια, θα προστεθή κι΄αυτό, σε κείνα που λέγονται υπέρ του αριθμού πέντε. Τέτοιο τέλος , είχε , όσο ενθυμούμαι εγώ και ο έπαινος για τις αριθμητικές και μαθηματικές ιδιότητες του Ε.
(ακολουθεί)
Πλούταρχος ,ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ ΕΙ
ΑΠΟΔΟΣΗ , Βασιλείου Μόσκοβη
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου