TAΦΟΙ ΘΕΩΝ

 

Πανάγιος Τάφος

Το τοπικό κέντρο του Θείου Δράματος είναι ένας Πανάγιος Τάφος. Στη βάση του σκαλωτού πυργοναού της Βαβυλώνας ήταν ο τάφος του Βήλου- Μαρντούκ, του "Κυρίου". Στον περίβολο του ναού της Αστάρτης και τις άλλες λατρείες της Θεάς τις συνοδεύαν άλλοι του τάφοι. ΄Ενας τέτοιος φαίνεται να ήταν και το Σπήλαιο της Βηθλεέμ, όπου τον θρηνούσαν οι γυναίκες . Οι Αιγύπτιοι δείχανε τάφους των μελών του κομματιασμένου τους ΄Οσιρι σε πολλούς τόπους της χώρας. Στο βραχόβουνο ΄Αγδος, στον Πεσσινούντα της Φρυγίας, είταν ο τάφος του ΄Αττι. Η ΄Ιδη, η Δίκτυς, η Κνωσός  αξιώνανε τον τάφο του Δία στην Κρήτη . (Σε καιρούς που η αθανασία των Ολυμπίων έχει κατανικήσει την ιδέα του θανάτου των θεών, η αξίωση των Κρητών πως έχουν τον τάφο του Δία, τους στοίχισε τη φήμη του αξεπέραστου ψεύτη: η παροιμία "Κρήτες αεί ψεύσται" δεν έχει αλλού την αρχή της : και γαρ τάφον ώ άνα, σείο Κρήτες ετεκτήναντο, τη σχολιάζει ο Καλλίμαχος : συ δ΄ού θάνες, εσσί γαρ αιεί). Ο τάφος του Υακίνθου λατρευόταν στις Αμύκλες κάτου από το άγαλμα του Απόλλωνα, και στον Τάραντα, όπου ταυτίζεται με τον Απόλλωνα, δειχνόταν άλλος του τάφος. (Τάφοι θεών που δεν παρουσιάζουν τύπους θνήσκοντος θεού, χρωστιούνται στο ζήλο των Ευημεριστών, που αληθεύουν τη θεωρία τους δημιουργώντας τάφους θεών, κι΄άλλοι στον ζήλο των χριστιανών που καταγελώσι μεν των προσκυνούντων τον Δία, επεί τάφος αυτού εν Κρήτη δείκνυται, ουδέν δ΄ήττον σέβουσι των από τάφου, ουκ ειδότες πώς και καθό Κρήτες το τοιούτον ποιούσι).

 

Θόλος Ασκληπείου Επιδαύρου

' Ετσι δεν είναι αναπάντεχη η πληροφορία πως ο Διόνυσος είταν θαμένος στους Δελφούς, παρά το χρηστήριον για τον Πλούταρχο, ή παρά τον Απόλλωνα τον χρυσούν για το Φιλόροχο, που προσθέτει: βάθρον δε τι είναι υπονοείται η σορός, εν ώ γέγραπται. ενθάδε κείται θανών Διόνυσος εκ Σεμέλης. Η επιγραφή είναι φανταστική. μα η αυθεντία του Πλουτάρχου, ιερέα των Δελφών, βεβαιώνει την πληροφορία πως στο άδυτο του δελφικού ναού βρισκόνταν ένας τάφος. Οι σχετισμοί, πάλι , του δελφικού τρίποδα με τον Ζαγρέα κι΄η πληροφορία του Πλουτάρχου πως οι "΄Οσιοι, δελφικοί λειτουργοί", τελούνε μιάν "απόρρητον" θυσία κοντά στον τάφο του Διονύσου, όταν οι Θυιάδες, οι δελφικές μαινάδες, ιερουργούν την "έγερσιν" του Θείου Βρέφους, του Λικνίτου, μαρτυρούνε τάφο Θνήσκοντος Θεού που ταυτίζεται με τον Διόνυσο, τον κύριο δίπλα στον Απόλλωνα μέτοχο της δελφικής λατρείας. 

Οι μαρτυρίες είναι πολύ αργοπορημένες: Οι πρώτοι που τον αναφέρουνε, ο Δείναρχος κι ο Φιλόχορος, γράφουν ύστερα από την εκστρατεία του Αλεξάνδρου. Ο λόγος της παλαιότερης σιωπής φαίνεται να είναι ο μυστηριακός χαρακτήρας του ( παράβαλε το θυσίαν απόρρητον για τις ιερουργίες εκεί των Οσίων). Από τον 3ο όμως αιώνα και πέρα, το ρεύμα της νεοθιασικής λατρείας του Θνήσκοντος Θεού, που αναδείχνει τα στοιχεία του σωτηριακού Θείου δράματος, κι ο Ευημερισμός από την άλλη, που εκμεταλλεύεται κάθε παράδοση γύρω από τάφους θεών, συνεργούν στην κοινολόγησή του. Αξιοσημείωτος είναι ο σπηλαιϊκός χαραχτήρας του Θείου Τάφου. 

Ατόφια σπήλαια είναι ο τάφος του Δία στην ΄Ιδη, του ΄Αττι στον Πεσσινούντα, κι ο εικαζόμενος τάφος του ΄Αδωνι στη Βηθλεέμ, το σπήλαιο όπου γεννιέται το Θείο βρέφος της νέας θρησκείας. Ομοιώματα , πάλι, Σπηλαίων είναι ο τάφος του Βήλου στη Βαβυλώνα, οι τάφοι των ομόλογων θεών της Μεσοποταμίας στη βάση των πυργοναών (Ziggurats) που είναι ομοιώματα βουνών, και το άντρον  , τάφος πιθανότατα του ΄Αδωνι, που βρέθηκε κάτω από το ναό της Αστάρτης στην Ιερουσαλήμ κι ΄αναγνωρίστηκε σαν τάφος του Ιησού από την πολιτική του Κωνσταντίνου. 

 

Το σπήλαιον της γεννήσεως

Το " άδυτον " του δελφικού ναού, όπου ο τάφος του Διονύσου, είναι , όπως όλα τα " άδυτα" των ναών, υποκατάσταστο του Σπηλαίου. Ο θνήσκων θεός γεννιέται σταθερά σ΄ένα Σπήλαιο και φυσικό είναι να θάβεται μέσα στο Σπήλαιο, απ΄όπου θα ξανάρθει  στον κόσμο. ΄Εχουμε εδώ μιά προβολή του συμβολικού θανάτου μέσα στο Μυητικό σπήλαιο, όπως στη Γέννηση την προβολή του συμβολικού ξαναγεννημού του μυημένου. Από την αρχαία κατοικιακή, ταφική και μυητική λειτουργία του, το Σπήλαιο λογιέται η πύλη των Δύο Κόσμων. Αξιοσημείωτοι είναι, έτσι, κάποιοι σχετισμοί του Λαβυρίνθου με τον Θείο Τάφο. Το σχέδιο του Λαβυρίνθου βρίσκεται στο "θόλο" του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, όπου τάφος του Θεού. στον τύπο του ναού του Μαρνά, θεού της Γάζας, που παραδίνεται η μορφή του Κρηταγενούς Διός. και σε σχηματική παράσταση τύπου "σβάστικας" στο ρωμαϊκό δάπεδο της Ορχήστρας, του θεάτρου του Διονύσου, που από το θείο δράμα του ανακλαδίζεται η Τραγωδία. Ανάλογο σχέδιο λαβυρίνθου βρισκόταν στο δάπεδο του προϊουστινιάνιου ναού της Βηθλεέμ- μπροστά στο οκτάγωνο χτίσμα που σκέπαζε το "άντρον" της Θείας Γέννησης- και μεσαιωνικά σχέδια που συνοδεύουν την ιστόρηση του ταξιδιού ενός προσκυνητή  παρουσιάζουν το αρχιτεκτονικό σχήμα του ναού του Παναγίου Τάφου που χτίζεται από τον πατριάρχη Μόδεστο στα 630 μ. Χ, σε σχήμα κυκλικού Λαβυρίνθου. Ο Λαβύρινθος είναι σχηματική παράσταση του Σπηλαίου και παράσταση έτσι του δρόμου από τον ΄Εναν στον ΄Αλλο Κόσμο, καθώς είδαμε το Σπήλαιο Πύλη των Δύο Κόσμων. Στον θείο τάφο εμβληματίζει τον σπηλαιϊκό χαραχτήρα του και συμβολίζει την περιπέτεια του Θεού- τον Παγαιμό στον ΄Αλλο Κόσμο και το γυρισμό του.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Παναγή Λεκατσά "ΤΟ ΘΕΙΟΝ ΔΡΑΜΑ"