ΗΣΙΟΔΟΣ , Ο ΠΙΘΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ

Γκουστάβ Μορώ, Προμηθέας

Αλλ΄αυτό ( το πυρ) αμέσως, ο ευγενής γιός του Ιαπετού, το έκλεψε χάριν των ανθρώπων, από τον πάνσοφο Δία , μέσα σε βαθουλωτό καλάμι, χωρίς να γίνει αντιληπτός από τον Δία που χαίρεται με τους κεραυνούς.

Και σ΄αυτόν , χολωμένος ο Ζευς, που συναθροίζει τα νέφη, είπε :" Γυιέ του Ιαπετού, που περισσότερο απ΄όλους γνωρίζεις να μηχανεύεσαι, χαίρεσαι που έκλεψες το πυρ και ξεγέλασες τον νού μου, όμως μεγάλη θά είναι η καταστροφή μου σε σένα και στους μελλοντικούς ανθρώπους. Σ΄αυτούς για το πυρ που πήραν θα δώσω  ένα κακό που όλοι θα χαίρονται μες στην καρδιά τους , αγκαλιάζοντας την δική τους δυστυχία".

΄Ετσι είπε κι έβαλε τα γέλια ο πατέρας των θεών και ανθρώπων. Και πρόσταξε τον ξακουσμένο ΄Ηφαιστο, όσο πιό γρήγορα μπορούσε, να αναμείξη χώμα και νερό, να βάλη μέσα τα όργανα της φωνής και δύναμι ζωής, και να το πλάσει έτσι που να μοιάζη στη μορφή με τις αθάνατες θεές, παρθένα ομορφόθωρη και αξιαγάπητη. ΄Υστερα πρόσταξε την Αθηνά να της διδάξη τις εργασίες , να υφαίνη πλουμιστό πανί. την χρυσή Αφροδίτη να της περιχύση στο κεφάλι την χάρι, το πόθο  τον οδυνηρό και τις έγνοιες που κατατρώγουν τα μέλη. και τον Ερμή, τον αγγελιοφόρο, τον φονιά του ΄Αργου , πρόσταξε να βάλει μέσα της σκέψεις ξεδιάντροπες και τρόπο πανούργο.

΄Ετσι είπε  κι εκείνοι  υπάκουσαν στον γυιό του Κρόνου, τον βασιλιά Δία. Κι αμέσως ο ξακουσμένος Κουτσός έπλασε από την γη ομοίωμα σεμνής παρθένας, κατά το θέλημα του γυιού του Κρόνου. Αυτήν την έντυσε, και τη στόλισε η γλαυκομάτα θεά Αθηνά. Γύρω από το λαιμό της οι θεές οι Χάριτες, και η Πειθώ η σεβαστή, έθεσαν χρυσά περιδέραια. και οι ΄Ωρες οι ομορφομαλλούσες την στεφάνωσαν με άνθη ανοιξιάτικα. Κι όλα αυτά τα στολίδια τα ταίριαξε επάνω στο κορμί της η Αθηνά η Παλλάδα.Κι έπειτα ο αγγελιοφόρος Ερμής, ο φονιάς του ΄Αργου, έβαλε μέσα στα στήθια της ψέμματα, λόγια γλυκά, δολερά και τρόπο πανούργο, κατά το θέλημα του Διός του βροντερού. Κι ακόμη, ο κήρυκας των θεών της έδωσε τον προφορικό λόγο και ονόμασε αυτή την γυναίκα Πανδώρα, διότι όλοι όσοι κατοικούν στα Ολύμπια παλάτια την έδωσαν ως δώρο, μα δώρο συμφορά για τους άνδρες που ιδρώνουν για το ψωμί τους.

΄Επειτα αφού πραγματωσε αυτή την ολοκληρωτική και ακαταγώνιστη πανουργία, την έστειλε στον Επιμηθέα ως δώρο, ο Πατέρας  με τον ξακουσμένο φονιά του ΄Αργου, τον ταχύ αγγελιοφόρο των θεών.Και δεν εσκέφθηκε ο Επιμηθεύς αυτά που τούχε πει ο Προμηθεύς, να μην δεχθή ποτέ δώρο απ΄τον Ολύμπιο Δία, αλλά να το ξαποστείλει πίσω, μήπως και συμβή κάποιο κακό στους θνητούς ανθρώπους.΄Ομως αυτός το δέχθηκε και μόνον όταν είχε στα χέρια του το κακό, τότε το εννόησε.

Η χρυσή εποχή, Lucas Cranach the Elder

Επειδή πριν ζούσαν πάνω στην γη οι φυλές των ανθρώπων δίχως καθόλου βάσανα και χωρίς τον βαρύ μόχθο και τις οδυνηρές αρρώστιες που φέρνουν τις Κήρες ( τον θάνατο) στους ανθρώπους. Διότι πρόωρα, μέσα στα βάσανα, γερνούν οι θνητοί. Αλλά η γυναίκα, με τα χέρια της εσήκωσε το μεγάλο σκεπασμα του πιθαριού και όλα τα σκόρπισε, φέροντας στους ανθρώπους άθλια βάσανα.Και μόνη εκεί απέμεινε η Ελπίδα, στην απαραβίαστη κατοικία της μέσα, κάτω από τα χείλη του πιθαριού και δεν επέταξε έξω. διότι πρόφθασε και έβαλε το σκέπασμα στο πιθάρι, κατά το  θέλημα του ασπιδοφόρου Διός, που συναθροίζει τα νέφη. ΄Ομως κι άλλα βάσανα, αμέτρητα, περιφέρονται στους ανθρώπους. Διότι γεμάτη είναι η γη από βάσανα κι΄η θάλασσα το ίδιο. Κι οι αρρώστειες, άλλες την ημέρα κι άλλες την νύχτα, περιπλανιούνται από μόνες τους σιωπηλές, φέρνοντας συμφορές στους θνητούς, καθώς ο πάνσοφος Ζεύς τους έχει πάρει τη μιλιά. ΄Ετσι δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγη κανείς από τα σχέδια του Διός.

..........................................

Πανδώρα, Τζων Γουίλιαμ Γουότερχαουζ

Το πυρ δεν είναι η φωτιά , αλλά το πνευματικό πύρ, η θεία γνώση που κάνει τον άνθρωπο να μετέχει στη θεία φύση.

Την περίοδο που γράφεται το έργο έχουμε περάσει από την μητριαρχία στην πατριαρχία.Ο νικητής ανήρ, θέλοντας να μειώσει και εξευτελίσει την ηττηθείσα γυναίκα, την θεωρεί πηγή όλων των δεινών. Ο Ησίοδος απηχεί εδώ την κοινή της εποχής του αντίληψη για το δεύτερο φύλο και όχι την προσωπική του.

Το όνομα Πανδώρα  παραπέμπει σε παλαιότατες χθόνιες  θεότητες  που ταυτίστηκαν με τη Γαία,  καθώς αυτή μας παρέχει πάντα τα δώρα για την επιβίωσή μας.Ο Διόδωρος Σικελιώτης λέει ότι  ορισμένοι ονόμαζαν Πανδώρα και τη Ρέα, που συμβολίζει την Γαία , σε μιά ρέουσα όμως κατάσταση. Ο μύθος μας θυμίζει τη βιβλική εκδοχή της Εύας που έγινε αιτία να χθεί ο Παράδεισος. Θα μπορούσε πάντως να δούμε στην Πανδώρα τον συμβολισμό των υλικών απολαύσεων, που έχουν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνσή μας από την πρώην πνευματική μας κατάσταση. Επειδή ένα τμήμα του πνευματικού πυρός έχει κλαπεί , και δεν μπορούμε να δούμε το όλον,μόνο μέσω της σκληρής εργασίας μπορούμε να οδηγηθούμε στην αρετή και στην απόκτηση του Ολυμπίου πυρός(αιθερικού), ώστε ν΄ανακτήσουμε την πρώην πνευματική μας κατάσταση.

Στα σχόλια του Πρόκλου αλλά και του Μαν. Μοσχόπουλου, διαβάζουμε ότι τον  πίθο που είχε παραδώσει προς φύλαξη, στον αδελφό του, τον Επιμηθέα , είχε λάβει ο Προμηθεύς από τους Σατύρους.Ταυτόχρονα δε του συνέστησε να μην δεχθεί κανένα δώρο από τον Δία. Παρόμοια αφήγηση έχουμε στον ΄Ομηρο, όταν ο Αχιλλεύς μιλά στον γέρο Πρίαμο, μετά το θάνατο του  ΄Εκτορα και του λέει πως στο κατώφλι του Διός υπάρχουν δύο πίθοι, ένας με κακά και ένας με καλά. Ο Ζευς δίνει στον άνθρωπο πότε τον ένα και πότε τον άλλον και πότε και τους δυό.΄Αλλος ποιητής που χρησιμοποίησε τον πίθο ήταν ο μυθογράφος Βαβρίας ή  Βάβριος, ο οποίος μετέτρεψε τους μύθους του Αισώπου σε  έμμετρα. Αναφορά στον πίθο και στην Πανδώρα έκανε και ο Νόννος ο Παννολίτης, αποκαλώντας την Πανδώρα "γλυκό κακό για τουςς άνδρες".Επίσης ο Αριστοφάνης αναφέρει τον πίθο σαν "κρατήρα κακών".

Κρητικός πίθος, Λούβρο

Ο Πρόκλος λέει ότι ο πίθος, μοιάζει με την ομόηχή του λέξη πειθώ, την οποία μεταχειρίζονται οι γυναίκες. Η πειθώ όμως αυτή, όπως και ο πίθος είναι άδεια από καλά, όπως και οι ελπίδες που  ίσως δίνουν. Αργότερα στο διάλογο Γοργία του Πλάτωνος, ο Σωκράτης, χρησιμοποιεί τον πίθο  συσχετίζοντάς τον με το ρήμα πείθω, για ν΄αποδώσει τις καταστάσεις της ψυχής.Ο Πορφύριος σχολιάζει ότι όπως στο πιθάρι αποθηκεύουμε διάφορα αγαθά, έτσι και στην ψυχή μας συσσωρεύουμε πράξεις ή συνήθειες, καλές ή κακές , θετικές ή αρνητικές. άλλοτε χρησιμοποιούμε τον πίθο με τα καλά στοιχεία και άλλοτε με τα κακά.

Μιά μεγάλη εορτή των Αθηναίων ήταν τα Πιθοίγια,  η παλαιότερη ίσως γιορτή προς τιμήν του Διονύσου η οποία , όπως λέει και ο Πρόκλος ήταν μιά προγονική εορτή όπου επιτρεπόταν σε οικιακούς υπηρέτες να δοκιμάσουν το κρασί και να συμμετέχουν σ΄αυτήν.

Την ενδεκάτη ημέρα του Ανθεστηριώνος,  και λίγο πριν μπει η άνοιξις, γινόταν το άνοιγμα των πίθων που περιείχαν το νέο κρασί, καθώς και η δοκιμή του. Η εορτή άρχιζε νωρίς το απόγευμα στον εν Λίμναις αρχαιότατο ιερό του Διονύσου, νότια της Ακρόπολης και συνεχιζόταν στα σπίτια των αρχαίων Αθηναίων. ΄Ολα τα μέλη της οικογένειας από τριών ετών και πάνω καθώς και οι δούλοι φορούσαν στεφάνια από λουλούδια και συμμετείχαν στην εορτή και στις θυσίες προς τον Διόνυσο.

Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι παρόμοια γιορτή γινοταν στη Βοιωτία τον μήνα Προστατήριο (αντίστοιχο του  Ανθεστηριώνος) και την έκτη ημέρα θυσίαζαν στον Αγαθό Δαίμονα. Στη συνέχεια αφού περίμεναν να φυσήξει δυτικός άνεμος, δοκίμαζαν το νέο κρασί.

Πηγή: Aπόστολος Γονιδέλλης  ΗΣΙΟΔΟΣ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ.