ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φως θα ελιχθώ προς τα πάνω όπως ένα ρυάκι που μουρμουρίζει.
Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω ελληνικά,
επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε στις Κροκεές Λακωνίας την 1η Ιανουαρίου 1912. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στο πατρικό του κτήμα στην Πλούμιτσα, κοντά στον Ταΰγετο και τα μαθητικά του στις Κροκεές και το Γύθειο, από το Γυμνάσιο του οποίου αποφοίτησε.
Νέος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για σπουδές -που δεν πραγματοποίησε- και άσκησε διάφορα επαγγέλματα ως ιδιωτικός υπάλληλος (1930-1938) και έπειτα ως δημόσιος υπάλληλος (1938-1947) και ως φιλολογικός συντάκτης περιοδικών και εφημερίδων.
Πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41 και ύστερα στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ[1].
Το 1954 εξελέγη δημοτικός σύμβουλος στον Πειραιά. Την περίοδο της δικτατορίας (1967-74) έζησε αυτοεξόριστος σε χώρες τηςΕυρώπης.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος είναι ενας σημαντικός σύγχρονος Έλληνας ποιητής, που διακρίνεται για τον βαθύτατο ανθρωπισμό της ποίησής του και την ιδιομορφία των εμπνεύσεών του. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Υπήρξε μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. Πήρε μέρος σε πολλά ποιητικά συνέδρια και φεστιβάλ στο Λονδίνο, στην Αχρίδα της τότε Γιουγκοσλαβίας κ.α. Τιμήθηκε με δύο Πρώτα Κρατικά Βραβεία (1940 και 1956), το Βραβείο Εθνικής Αντίστασης (1945), το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1976), με το βραβείο Ουράνη κ.ά. Το 1980 πραγματοποίησε τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του «αγνώστου ναυτικού» στο λιμάνι του Γυθείου.
Το 1987 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ήταν κάτοικος Αθηνών (οδός Φιλολάου) και ομιλούσε Γαλλικά και Ιταλικά. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος απεβίωσε στις 4 Αυγούστου του 1991. Ο Δήμος Αθηναίων απονέμει ένα λογοτεχνικό βραβείο στη μνήμη του. Το Αρχείο του έχει δωρηθεί και σώζεται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης.
Έργο 


 
Το κύριο έργο του Βρεττάκου είναι ποιητικό. Σε ξεχωριστούς τόμους εκδόθηκαν οι ποιητικές του συλλογές:
§ ' 'Κάτω από σκιές και φώτα (1929),
§ Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων (1933),
§ Ο πόλεμος (1935),
§ Οι γκριμάτσες του ανθρώπου (1935),
§ Η επιστολή του Κύκνου (1937),
§ Το ταξίδι του Αρχάγγελου (1938),
§ Μαργαρίτα, εικόνες από το ηλιοβασίλεμα (1939),
§ Το μεσουράνημα της φωτιάς (1940),
§ Ηρωική Συμφωνία (1944),
§ 33 Ημέρες (1945),
§ Η παραμυθένια πολιτεία (1947),
§ Το βιβλίο της Μαργαρίτας (1949),
§ Ο Ταΰγετος και η σιωπή (1949),
§ Τα θολά ποτάμια (1950),
§ Πλούμιτσα (1951),
§ Έξοδος με το άλογο (1952),
§ Γράμμα στον Ρ. Οππενχάιμερ (1954),
§ Τα ποιήματα 1929-1951 (1956),
§ Ο χρόνος και το ποτάμι (1957),
§ Η μητέρα μου στην εκκλησία (1957),
§ Βασιλική Δρυς (1958),
§ Το βάθος του κόσμου (1961),
§ Αυτοβιογραφία (1961),
§ Εκλογή (επιλογή από τις προηγούμενες συλλογές (1965),
§ Οδοιπορία (συνολική έκδοση του ποιητικού του έργου σε 3 τόμους, 1972),
§ Διαμαρτυρία (1974),
§ Ωδή στον ήλιο (1974),
§ Το ποτάμι Μπόες και τα εφτά ελεγεία (1975),
§ Απογευματινό ηλιοτρόπιο (1976),
§ Ανάριθμα (1979),
§ Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη (1981) κ.ά.
§ Τα μυστικα ονειρα του Φαμπιου(2009)
Παράλληλα ασχολήθηκε με την πεζογραφία και την κριτική.
Σε ξεχωριστούς τόμους εκδόθηκαν τα πεζά έργα του:
§ Το γυμνό παιδί (1939),
§ Το αγρίμι (αυτοβιογραφία, 1945),
§ Δύο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου (1949),
§ Ο ένας από τους δύο κόσμους (1958),
§ Νίκος Καζαντζάκης, η αγωνία του και το έργο του (1959),
§ Οδύνη (μυθιστόρημα στα αγγλικά, Νέα Υόρκη, 1969),
§ Μπροστά στο ίδιο ποτάμι (1972),
§ Μαρτυρίες μιας κρίσιμης εποχής (1979) κ.ά.
Έγραψε επίσης μία τραγωδία με τον τίτλο Ο Προμηθέας (1978).
ΠΗΓΗ: BIKIΠAΙΔΕΙΑ

Ὁ Νικηφόρος Βρεττάκος (1912-1991), γράφει ὁ Μιχαὴλ Περάνθης, εἶναι «Ποιητὴς τῆς ἐλεύθερης φαντασίας, ἀφήνεται σὲ λυρικὲς ὀνειροπολήσεις, ἄλλοτε στοὺς κανόνες τῆς μετρικῆς καί, συχνότερα, σὲ ρυθμικὴ διαδοχὴ στίχων. Ἰδιοσυγκρασία εὐαίσθητη, φύση συναισθηματικὴ καὶ γνησίως λυρική, τυλίγει τὰ γραπτά του μὲ μιὰ διάχυση τρυφερότητας, δινοντὰς τοὺς τὸ ἅπλωμα, τὸ γύρισμα καὶ τὴν ἐλαστικότητα τῆς φαντασίας του».

Το 3ο επεισόδιο της σειράς «ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΠΟΙ» παρακολουθεί τον ποιητικό λόγο του ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ και τα φυσιολατρικά σύμβολα της ποίησής του, με κυρίαρχο το βουνό του Ταΰγετου με το οποίο ο ποιητής συνδέεται ιδιαίτερα. Τονίζεται επίσης η εναργής σχέση του με τον γενέθλιο τόπο του, την Πλούμιτσα Λακωνίας, από όπου προέρχονται τα παιδικά του βιώματα και οι εικόνες που διατρέχουν τις ποιητικές του συλλογές.
Η φιλόλογος και διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΚΟΥΡΟΥ-ΧΡΟΝΗ αναλύει την έννοια της εντοπιότητας στο ποιητικό έργο του Ν. ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ, το σημαντικό ρόλο της φύσης στην αισθητική αγωγή του ποιητή, τις συμβολικές προεκτάσεις του Ταΰγετου και τη λειτουργία του ως αισθητικού και ηθικού δείκτη για τον ποιητικό του προσανατολισμό. Ο φιλόλογος και θεολόγος ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ εξετάζει τη θρησκευτικότητα στην ποίηση του ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ, τις μορφές με τις οποίες συναντάται και τη σχέση της με τις έννοιες του χριστιανισμού. Γίνεται επίσης αναφορά στις ουμανιστικές αξίες που συνδέονται με το ποιητικό του όραμα, όπως την ελευθερία, τον άνθρωπο και την αγάπη. Τέλος, για την ποίηση του Ν. ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ μιλάει ο φίλος του φιλέλληνας Γάλλος διανοούμενος ΡΟΖΕ ΜΙΛΛΙΕΞ και μεταξύ άλλων αφηγείται την ανάβαση που έκαναν μαζί σε κορυφή του Ταΰγετου περιγράφοντας τη βιωματική σχέση του ποιητή με το βουνό.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής ακούγεται η φωνή του ίδιου του ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ να απαγγέλλει ποιήματά του.

Ἀφῆστε αὐτὸν τὸν ὄμορφο κόσμο νὰ διαιωνίζεται
ἀνακυκλώνοντας τὸ αὔριο μὲς στὶς πηγές του ὅπως
τὸν καιρὸ ποὺ γεννήθηκα ὡς ν᾿ ἀναδύεται,
κάθε πρωί, γιὰ πρώτη φορά, μὲς
ἀπ᾿ τὶς ρόδινες γάζες τῆς γέννας του.
Σβῆστε στὸν ἥλιο τὴν κακὴ φωτιά.
Μὴ μᾶς σκοτώνετε!

Τ ΌΝΟΜΑ ΣΟΥ(ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙ)_
Από τη χορωδία Τρικάλων σε μουσική Τερψιχόρης Παπαστεφάνου



 

Τ' όνομά σου : ψωμί στο τραπέζι
Τ' όνομά σου : νερό στην πηγή.
Τ' όνομά σου : αγιόκλημα αναρριχόμενων άστρων.
Τ' όνομά σου : παράθυρο ανοιγμένο τη νύχτα στην πρώτη του Μάη.

Τ' όνομά σου : ρινίσματα ήλιου
Τ' όνομά σου : στροφή από φλάουτο τη νύχτα.
Τ' όνομά σου : στα χείλη των αγγέλων τριαντάφυλλο.
Τ' όνομά σου : κουδούνισμα αλόγων που σέρνουν την 'άνοιξη πίσω τους

Τ' όνομά σου : βροχούλα στου σπορέα το μέτωπο
Τ' όνομά σου : περίσσευμα στου βοσκού την καλύβα
Τ' όνομά σου : τοπίο χωρισμένο με χρώματα
Τ' όνομά σου : δυο δρυς που το ουράνιο τόξο στηρίζει τις άκρες του.

Τ' όνομά σου : ένας ψίθυρος απ' αστέρι σε αστέρι
Τ' όνομά σου : ομιλία δύο ρυακιών μεταξύ τους
Τ' όνομά σου : μονόλογος ενός πεύκου στο Σούνιο
Τ' όνομά σου : ένα ελάφι βουτηγμένο ως το γόνατο σε μιαν άμπωτη ήλιου.

Τ' όνομά σου : ροδόφυλλο σ' ενός βρέφους το το μάγουλο
Τ' όνομά σου : πεντάγραμμο στις κεραίες των γρύλων
Τ' όνομά σου : ο Ηνίοχος στην άμαξα του ήλιου.
Τ' όνομά σου : πορεία πέντε κύκνων που σέρνουν την πούλια στα μεσούρανα

Τ' όνομά σου : Ειρήνη στα κλωνάρια του δάσους.
Τ' όνομά σου : Ειρήνη στους δρόμους των πόλεων
Τ' όνομά σου : Ειρήνη στις ρότες των πλοίων
Τ' όνομά σου : ένας άρτος, βαλμένος στην άκρη της γης που περίσσεψε

Τ' όνομά σου : αέτωμα περιστεριών στον ορίζοντα.
Τ' όνομά σου : αλληλούια πάνω στο Έβερεστ

"ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ ΑΝΑΧΩΡΗΤΗΣ"
Στίχοι: Νικηφόρος Βρεττάκος
Μουσική: Παναγιώτης Κωνσταντακόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Δημητριάδη


 
Όλα τα χρόνια που έλειπα
ξέρεις για σένα γύριζα
έψαχνα να βρω το τριαντάφυλλο
που άλλος κανένας
δεν θα μπορούσε να σου δώσει
τι βουνά τι ερήμους
και τι θάλασσες επέρασα
τι βροχές μου αυλάκωσαν το μέτωπο
τι αρμύρες με παιδέψαν
πότε κανείς δεν θα το μάθει..

Έστυψα την καρδιά μου
σε άγιο δισκοπότηρο
και μέσα εκεί φύτρωσε
ωραίο τριαντάφυλλο το καθαρό
σαν της Λαμπρής το λυκαυγές
βάλτο στη ζώνη στο στήθος σου
ή στα μαλλιά σου θα σου παγαίνει
όπως πηγαίνει κάθε πρωί
στον κόσμο ο ήλιος θα σου πηγαίνει.


ερμηνεία Βασίλης Σκουλάς
Μουσική Παναγιώτης Κωνσταντακόπουλος



 
Θα φύγω σε ψηλό βουνό, σε ριζιμιό λιθάρι
να στήσω το κρεβάτι μου κοντά στη νερομάνα
του κόσμου που βροντοχτυπούν οι χοντρές φλέβες του ήλιου,
ν' απλώσω εκεί την πίκρα μου, να λιώσει όπως το χιόνι.

Μην πιάνεσαι απ' τους ώμους μου και στριφογυρίζεις
άνεμε!
φεγγαράκι μου!
Καλέ μου!
Αυγερινέ μου!

Φέξε το ποροφάραγκο! Βοήθα ν' ανηφορίσω!
Φέρνω ζαλιά στις πλάτες μου τα χέρια των νεκρών!
Στη μια μεριά έχω τα όνειρα, στην άλλη τις ελπίδες!
Κι ανάμεσα στις δυο ζαλιές το ματωμένο στέφανο!

Μη με ρωτάς καλέ μου αϊτέ, μη με ξετάζεις ήλιε μου!
Ρίχτε στο δρόμο συννεφιά να μη γυρίσω πίσω!

Κοιτάχτηκα μες στο νερό, έκατσα και λογάριασα,
ζύγιασα το καλό και το κακό του κόσμου. Κι αποφάσισα,
να γίνω το μικρότερο αδερφάκι των πουλιών!

 ΜΙΑ ΜΥΓΔΑΛΙΑ

Μιά Μυγδαλιά από τον δίσκο Ελεύθεροι πολιορκημένοι της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου -Σόλο μπουζούκι Στέλιος Ζαφειρίου
Τραγουδά η Δανάη Μπαραμπούτη&Χορωδία Τρικάλων

 

Μιὰ μυγδαλιὰ καὶ δίπλα της,
ἐσύ. Μὰ πότε ἀνθίσατε;
Στέκομαι στὸ παράθυρο
καὶ σᾶς κοιτῶ καὶ κλαίω.

Τόση χαρὰ δὲν τὴν μποροῦν
τὰ μάτια.
Δός μου, Θεέ μου,
ὅλες τὶς στέρνες τ' οὐρανοῦ
νὰ στὶς γιομίσω.

ΟΛΟΝΥΧΤΙΑ
από την συλλογή «Το βάθος του Κόσμου»
Μελοποίηση και ερμηνεία: Γιώργος Καγιαλίκος
Πιάνο: Νεοκλής Νεοφυτίδης
Φλάουτο & Φλάουτο άλτο: Παναγιώτης Δράκος
Ενορχήστρωση: Γιώργος Καγιαλίκος



 
Δε με κατάλαβες όλη τη νύχτα
ήμουνα πλάϊ σου, προσπαθούσα να κλείσω
τα παράθυρα, πάλευα -- όλη τη νύχτα.
Ο αγέρας επέμενε.
Άπλωσα τότε
τις παλάμες μου πάνω σου σαν
δυό φύλλα ουρανού, και σε σκέπασα.
'Έπειτα βγήκα στον εξώστη και κοίταζα
δίχως χέρια τον κόσμο.



ΤΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ

Συναυλία της Πηγής Λυκούδη στο Μ.Μ.Α.Απαγγέλει ο Γιάννης Φέρτης,ερμηνεύει η Ελένη Πέτα.Τη καμεράτα διευθύνει ο Αλέξανδρος Μυράτ.

 

Είδα στον ύπνο μου, απόψε, πως μίκρυνες
Πως έγινες ένα τριαντάφυλλο κόκκινο, φρέσκο, σαν άκοπο
Σ’ είχα στο χέρι μου, τάχα, και πήγαινα, πήγαινα
Πού να σε βάλω;
Όλη η γης είναι στήθος μου

Πέρασα κι άφησα δεξιά τον Ταΰγετο
Στάθηκα μόνο, τον κοίταξα λίγο
Και πήρα το δρόμο μου πάλι και πήγαινα, πήγαινα
Πού να σε βάλω;
Όλη η γης είναι στήθος μου

Γράμμα στὸν ἄνθρωπο τῆς πατρίδας μου
...Μὴν μὲ μαρτυρήσεις!
Καὶ προπαντὸς νὰ μὴν τοῦ πεῖς πὼς μ᾿ ἐγκατέλειψεν ἡ ἐλπίδα!
Καθὼς κοιτᾷς τὸν Ταΰγετο, σημείωσε τὰ φαράγγια
ποὺ πέρασα. Καὶ τὶς κορφὲς ποὺ πάτησα. Καὶ τὰ ἄστρα
ποὺ εἶδα. Πές τους ἀπὸ μένα, πές τους ἀπὸ τὰ δακρυά μου,
ὅτι ἐπιμένω ἀκόμη πὼς ὁ κόσμος
εἶναι ὄμορφος!