Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΣΕΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ

TIΤΣΙΑΝΟ, ΔΑΝΑΗ

Πρωτεύουσα της μυκηναϊκής αυτοκρατορίας ή Αργολίδας υπήρξε
το 'Αργος, θεωρούμενο σαν η πιο παλιά περιοχή της Ελλάδος, αδιάκοπα
κατοικημένο. Βόρεια του 'Αργους και της πεδιάδας που ποτίζεται
από τον ποταμό Ίναχο, πάνω σε ένα όρος, βρίσκονται τα ερείπια των
Μυκηνών. Σύμφωνα με τη παράδοση το πιο παλιό οχυρό, φτιαγμένο
από τείχος με πελώριες πέτρες,θα είχε αναγερθεί από τον Περσέα με την
βοήθεια των Κυκλώπων .
Κανένας ελληνικός μύθος εντυπωσιάζει τόσο την φαντασία, όσο
εκείνοι που σχετίζονται με αυτόν τον βασιλικό οίκο, τραγουδημένο από
τον Όμηρο μέχρι τους τραγωδούς. Εκείνος που θα κατόρθωνε να εισχωρήσει
στςχιλιοετές μυστικό που κρύβει ο μυκηναϊκός κόσμος, λέει
ο Εμίλ Λούντβιγκ στην βιογραφία του Σλήμαν, θα έχει κατορθώσει να
αποκαλύψει τον πιο σπουδαίο μύθο της Μεσογείου.
Η χερσόνησος της Πελοπονήσου οφείλει το όνομα της στον Πέλοπα,
γιό του Τάνταλου. Οι απόγονοι αυτού του βασιλέα, οι 'Ανακτες, όπως
ονομάζοντο οι κυρίαρχοι του ' Αργους, είχαν σημαδευτεί από μία
φοβερή μοίρα. Λέει η παράδοση, ότι οι πενήντα κόρες του Δαναού, εκτός
από μία, σκότωσαν τους συζύγους τους, τους πενήντα γιους του Αιγύπτου,
την μέρα των γάμων τους. Η Υπερμήστρα ήταν η μοναδική που έσοοσε
τον σύζυγο της, τον Λυγκέα, ο οποίος με αυτό τον τρόπο γλυτώνει από την
ενέδρα του τύραννου, εκδικείται τους αδελφούς του και κυβερνάει το
'Αργος. Τον Λυγκέα διαδέχεται ο γιος, 'Αβας. Οι δίδυμοι αδελφοί, Ακρίσιος
και Προίτος, γιοι του 'Αβα, εμισούντο από την μέρα που γεννήθηκαν.
Ο πρώτος, ακόμα νέος, καθαιρέθηκε από το θρόνο από τον Προίτο. Ο
Ακρίσιος απόκτησε μία κόρη ονομαζόμενη Δανάη, για την οποία είχε
προφητευτεί η γέννηση ενός παιδιού που θα σκότωνε τον παππού. Γι'αυ-
τό το λόγο ο Ακρίσιος την φυλακίζει σ'ένα πύργο ή αίθουσα από χαλκό,
για να μην την πλησιάσει κανείς. Όμως, παρ' όλα αυτά τα μέτρα, αγαπήθηκε
από τον Δία, ο οποίος την επισκέπτεται υπό μορφή χρυσής βροχής
και λίγο αργότερα φέρνει στο φως τον Περσέα .
Ο Ακρίσιος εγκαταλείπει την Δανάη και τον γιό της σ'ένα καλάθι
που παρασύρεται από τα κύματα στο νησί Σέριφο, όπου τους περιμαζεύει
ο Πολυδέκτης. Χρόνια αργότερα αυτός ο βασιλιάς ενοχλημένος
από την παρουσία του νεαρού Περσέα, επειδή αγαπούσε τη Δανάη χωρίς
ανταπόκριση, προσποιείται, ότι νυμφεύεται την Ιπποδάμεια και ζητάει
από τους υπηκόους του τα δώρα των γάμων. Ο Πέρσέας παροτρυ-
μένος από τον βασιλιά και επιθυμώντας να ξεχωρίσει υπόσχεται το πιο
τρομερό δώρο, την κεφαλή της Γοργόνας Μέδουσας.
Λαμβάνοντας υπ'όψη ότι λίγα από τα μαλλιά της Μέδουσας 
θα
αρκούσαν για να μεταμορφώσουν σε απρόσιτο οποιδήποτε φρούριο,
το κατόρθωμα του Περσέα δε θα ήταν καθόλου εύκολο. Πριν απ'όλα,
ήταν ανάγκη να εντοπίσει την κατοικία της Γοργόνας και, αφού την
εντοπίσει, να αντιμετωπίσει την φοβερή της δύναμη. Οι Γοργόνες ήταν
τρεις αδελφές: η Σθενώ, η Ευριάλη και η Μέδουσα. Μόνον αυτή η τελευταία
ήταν θνητή. Η όψη της ήταν τρομακτική: αντί για δόντια είχε
σκυλόδοντα αγριόχοιρου, τα χέρια της ήταν από χαλκό, είχε φτερά από
χρυσό που της επέτρεπαν να πετάει και στο κεφάλι στριφογύριζαν
απειλητικά φίδια. Όποιος τολμούσε να την κοιτάξει στο πρόσωπο, μεταμορφωνόταν
την ίδια στιγμή σε πέτρα. Με τα σημερινά όπλα θα ήταν
εύκολο να αντιμετωπιστεί, αλλά στους μυκηναϊκούς χρόνους ήταν
αναγκαία η υποστήριξη των Θεών. Ο Περσέας για να πετάξει χρειάστηκε
να φορέσει τα πέδιλα του Ερμή. Στο κεφάλι φορούσε το κράνος του
Πλούτωνα και σαν όπλο κρατούσε ένα κυρτό σπαθί που επίσης ο Ερμής
του είχε δώσει.

ΠΕΡΣΕΑΣ ΚΑΙ ΓΡΑΙΕΣ, Edward Burne-Jones

Οι τρεις Γραίες, κόρες του Φόρκυος, αναφέρονται από μερικούς
μυθογράφους, ότι κρατούσαν το μυστικό που τους επέτρεπε να εντοπίσουν
τις Γοργόνες. Αλλά όπως οι Γοργόνες ήταν επίσης θυγατέρες του
Φόρκυος, πιθανόν να πρόκειται για μια ηχώ της ίδιας τριάδας. Πάντως
πρέπει να θυμόμαστε, ότι υπάρχουν διαφορές. Οι Γραίες είναι πιο
παθητικές, έχουν λευκά μαλλιά και μοιράζονται ένα δόντι και ένα μόνο
μάτι.
Ο Οβίδιος περιγράφει το συγκινητικό πλησίασμα του Περσέα στο
πανύψηλο βουνό ψάχνοντας για τη φοβερή λεία (Μεταμ. Β. 4ο, 773-786).
Στο κατώφλι του παγωμένου Άτλαντα βρίσκεται μία περιοχή προστατευμένη
από ένα ισχυρό τείχος από βράχους. Στην είσοδο μένουν δύο
αδελφές, κόρες του Φόρκυος, οι οποίες μοιράζονται τη χρήση ενός μοναδικού
ματιού. Παραμονεύοντας, στα κρυφά, τη στιγμή που η μία περνούσε
το μάτι στην άλλη, το πήρε στην κατοχή του απλώνοντας το χέρι.
Αργότερα, μέσα από μυστικά μονοπάτια διασχίζοντας δύσβατα βράχια
και άγρια δάση φτάνει στην κατοικία Γοργόνων. Εδώ κι εκεί στους
κάμπους και στα μονοπάτια θα δει αγάλματα ανθρώπων και ζώων που
είχαν χάσει την αρχική τους μορφή και είχαν μεταμορφωθεί σε πέτρα
με την θέα της Μέδουσας. Είδε και εκείνος επίσης την φρικτή εικόνα
της Μέδουσας, αντανάκλαση όμως, στην χάλκινη ασπίδα που κρατούσε
στο αριστερό του χέρι. Τότε, όταν η ίδια και τα φίδια κοιμόντουσαν
βαθιά, της έκοψε το κεφάλι. Από το αίμα της Μέδουσας εμφανίστηκαν
το φτερωτό άλογο Πήγασος και ο ήρωας Χρυσάορας .
Ο Απολλόδωρος διηγείται, ότι ο Περσέας βοηθήθηκε από την Αθηνά
και ότι εκείνη έδωσε το χάρισμα της ζωής και του θανάτου στον
Ασκληπιό δίνοντας του το αίμα που έβγαινε από την αριστερή πλευρά
των φλεβών της Γοργόνας για να σκοτώνει τους ανθρώπους και εκείνο
που ξεπηδούσε από την δεξιά πλευρά για να τους σώζει . Με το κεφάλι
της Μέδουσας ο Περσέας πετάει τρεις φορές πάνω από τη Γη. Τρεις
φορές βλέπει να εμφανίζεται ο αστερισμός των Άρκτων και μεταξύ
άλλων ο αστερισμός του Καρκίνου. Τελικά, αποφασίζει να το τοποθετήσει
στις κορυφές της Εσπερίας, στο βασίλειο του Τιτάνα Άτλαντα
γιούτου Ιαπετού. Σ'αυτό το τελευταίο κομμάτι, εξιστορούμενο από τον
Οβίδιο , σημειώσαμε, ότι ο Λατίνος ποιητής περιπλανόμενος στους
μαιάνδρους του μύθου το τοποθετεί ακριβώς στο σημείο της εκκίνησης.
Όπως και να είναι, αυτή η εξιστόρηση μας εφιστά την προσοχή
στο γεγονός, ότι η κατοικία των Γοργόνων θα μπορούσε να βρίσκεται
σε μεγάλη απόσταση από την Σέριφο, συμπεριλαμβανομένης και της
άλλης πλευράς της Γης.
Ο Βιργίλιος εντοπίζει τις Γοργόνες στην Κόλαση, συντροφιά με
άλλα παρεμφερή όντα. Στην είσοδο που δίνει πρόσβαση στη Κόλαση,
λέει ο συγγραφέας της Αινειάδος (VI, 285), υπήρχαν τέρατα διαφόρων
θηρίων: οι Κένταυροι, ο δίμορφος Συλέας, ο γιγαντιαίος Βριάρεως με
τα εκατό χέρια, η Λερναία Ύδρα που σφύριζε φρικτά, η Χίμαιρα που
έβγαζε φλόγες, οι Γοργόνες και οι Αρπυιες.

Μέδουσα, Arnold Böcklin

Ο Αισχύλος μεταξύ άλλων λεπτομερειών περιγράφει τις Γοργόνες
με μαλλιά από ανορθωμένα φίδια (Προμηθέας, στ.810). Αλλά, αντίθετα
με τους περισσότερους συγγραφείς που σ'αυτό το σημείο συμφωνούν
με τους παλαιότερους, τις εντοπίζει στη κατεύθυνση που ο ήλιος
ανατέλλει στον ορίζοντα. Ο Αισχύλος βάζει στα χείλια του Προμηθέα
το επόμενο δρομολόγιο, προκειμένου να συντρέξει την Ιώ, την κόρη του
ιδρυτού του Άργους, του 'Ιναχου: διασχίζει τη γη της Ευρώπης (στ.744)
και πλευρίζει την ήπειρο της Ασίας (στ. 745). Αφού διασχίσει τα ρεύματα
που ορίζουν τις ηπείρους (στ.800) και προχωρώντας πάντα με κατεύθυνση
τη Δύση, θα φτάσει στη χώρα, όπου κατοικούν οι απαίσιες Γοργόνες,
τις οποίες κανένας άνθρωπος μπορεί να κοιτάξει χωρίς να εκπνεύσει
(στ. 809-811). Επιβεβαιώνει σ'αυτό το σημείο,ότι το να δεις τις
Γοργόνες αντιπροσωπεύει το θάνατο,χωρίς να να διευκρινίσει με ποιο
τρόπο. Ο Πίνδαρος είναι ο πρώτος που ανέφερε, ότι το κεφάλι της Γοργόνας
απολιθώνει (10, Πιττακός, στ. 48).
Οι πιο παλιές αναφορές στην Γραμματολογία σχετίζουν τη Γοργόνα
με το βασίλειο του Άργους και την Αθηνά Παλλάδα. Ο Όμηρος
περιγράφοντας την αιγίδα της Αθηνάς λέει: «Βλέπουμε στην μέση της
κεφαλής της Γοργόνας απαίσιο τέρας, κεφαλή πελώρια και φοβερή,
ενοχλητικό έργο του αιγιδοφόρου Δία». Και παρακάτω (Ιλ., Λ, 31-38)
περιγράφοντας την πανοπλία του Αγαμέμνονα, του μεγαλύτερου από
τους έλληνες ήρωες που πολέμησαν στην πολιορκία της Τροίας, αναφέρει
ξανά την φρικτή Γοργόνα με τον φοβερό της βλέμμα.
Ο έλληνας μυθογράφος Παλαίφατος πηγαίνει πιο μακριά: Ταυτίζει
την Γοργόνα με την αγαλμάτινη παράσταση της Παλλάδος Αθηνάς
και επιβεβαιώνει, ότι ο Φόρκυς, ένας βασιλιάς προερχόμενος από την
Κυρήνη (πόλη της Βορείου Αφρικής, όπου βρίσκεται μία μικρή τοποθεσία
ονομαζόμενη Κρένα ή Κουρίν), κατείχε τρία νησιά στον ωκεανό, από
την άλλη πλευρά του πορθμού του Γιβραλτάρ και θα είχε δώσει εντολή
να κατασκευαστεί ένα χρυσό άγαλμα ύψους τεσσάρων πλέθρων (περίπου
1,8 μ.) για την Αθηνά, στην οποία οι Κυρήνιοι, λέει ο Παλαίφατος,
έδιναν το όνομα της Γοργόνας .
Σημειώνεται στις πιο παλιές παραδόσεις, αναφερόμενες από τον
Όμηρο, ότι δεν ήταν η Γοργόνα αιτία τρόμου, αλλά το κεφάλι της. Ο
Όμηρος διηγούμενος τις περιπέτειες του Οδυσσέα περιπλανώμενου στην
Κόλαση τονίζει, στο τέλος της ενδέκατης ραψωδίας της Οδύσσειας,
τον μεγάλο τρόμο που προκαλούσε το κεφάλι της Γοργόνας: Ο Οδυσσέας
φοβούμενος ότι η Περσεφόνη, η θεά της Κόλασης, θα στείλει εναντίον
του το φοβερό της κεφάλι εγκαταλείπει το βασίλειο του Άδη και
αναλαμβάνει να πλεύσει πάνω στα βαθιά ρεύματα του ωκεανού. (Οδ.
Λ, 634-640).

Η εφεύρεση της φλογέρας από την Αθηνά

Η σύνθεση γλυκόηχων συγχορδιών είναι μία συνέχεια των μύθων
των Γοργόνων. Ο Πίνδαρος (ΧΠ Πύθεια) εξιστορεί; ότι η μουσική
εφευρέθηκε από την Παλλάδα Αθηνά, μετά από τον θάνατο της Γοργόνας.
Η Παλλάδα Αθηνά εφευρίσκει την φλογέρα φτιαγμένη από καλάμια
και λάμες χαλκού, εμπνευσμένη από μία αποκρουστική μελωδία,
δημιουργημένη από βογγητά της Γοργόνας, ανακατεμένη με το
σφύριγμα των φιδιών.
Εκτός από την διαρκή συσχέτιση της Γοργόνας με την εκπομπή
ήχων άλλη σημαντική παρατήρηση είναι, ότι κάτω από μερικά ιερά,
όπου βρισκόταν η παράσταση της σε πέτρα, κυλούσε ένα ρυάκι. Ο
Παυσανίας περιγράφοντας τα μνημεία της Κορίνθου αναφέρει, ότι στο
υπόγειο του ιερού του Κηφισσού ακουγόταν το κελάρυσμα του ποταμού.
Σ'αυτό το χώρο, λέει, βρίσκεται ένα κεφάλι Μέδουσας, ανάγλυφο
σε πέτρα, το οποίο οι τοπικές παραδόσεις το παρουσιάζουν σαν έργο
κατασκευασμένο από τους Κύκλωπες (Παυσανίας II, 20, 7).


Ενρίκο Ματίεβιτς, "ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΟΛΑΣΗ"