ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στη Δεξαμενή το 1906.

"Κατά την, θρυλική πια παραδοξολογία του Μιλτιάδη Μαλακάση, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε ο μεγαλύτερος νεοέλληνας ποιητής. [...] Βεβαίως, η ποίηση αναβλύζει όπως το καθαρό νερό από τις πεζογραφικές του σελίδες με υπονομευτικές, σε πάμπολλες περιπτώσεις, πραγματώσεις της πεζογραφικής "τάξης" σε άφθονα διηγήματα του. Στο αυτοβιογραφικό του σημείωμα ο Παπαδιαμάντης μάς πληροφορεί: "Μικρός εζωγράφιζα Αγίους, είτα έγραφα στίχους κ' εδοκίμαζα να συντάξω κωμωδίας. [...]"
Και ο ίδιος γράφει για τα νεανικά του χρόνια:«Εκεί ήκουα, τον καιρόν εκείνον, τακτικά πάσαν νύκτα κιθάραν και άσμα και μανδολίνον. Η πατινάδα ήρχετο κάθε βράδυ, περί την ώραν του μεσονυκτίου, και έστεκε μισήν ώραν έξω της αυλής, σιμά εις την βρύσιν, κάτωθεν του παραθύρου με το σιδηρούν κιγκλίδωμα, και έψαλλε ρωμαντικά τραγούδια. Επάνω εις το παραθυράκι, αι γάστραι με τα βασιλικά, με τους μενεξέδες, και με πολλών λογιών φραγκολούλουδα, των οποίων δεν ηξεύρω τα ονόματα, εφαίνοντο ότι εσείοντο ίσως από την νυκτερινήν αύραν, όπου έπνεεν εις το ύψωμα εκείνο. Δεν ήσαν αι γάστραι όπου εσείοντο, ήσαν δύο ωραίαι ξανθαί, κασταναί κεφαλαί, με αναδεδεμένας τας κόμας, με ηδυπαθείς τακερούς οφθαλμούς [τρυφεροί οφθαλμοί πλήρεις πάθους και επιθυμίας, σημ. συν.]. Δεν ηδύναντο να κοιμηθώσιν ενωρίς, και είχον την περιέργειαν να εξέρχωνται διά ν' ακούσωσι την πατινάδαν. Ηκουες μειλιχίους ψιθυρισμούς ν' αναμιγνύωνται με την νυκτερινήν αύραν, και όλα αυτά, η μελωδία των ασμάτων, της κιθάρας οι φθόγγοι, το φύσημα της αύρας, οι ψιθυρισμοί εις το σκότος, και των ανθέων το άρωμα, απετέλουν κράμα τι ηδυπαθές, απερίγραπτον, άρρητον, το οποίον μόνον η τουρκική λέξις γκιουζέλ θα ηδύνατο κατά προσέγγισιν να εκφράση».
(Αι Αθήναι ως ανατολική πόλις. Λεύκωμα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896).

Το μοιρολόι της φώκιας
Στίχοι: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Μουσική: Λουδοβίκος των Ανωγείων
Πρώτη εκτέλεση: Λουδοβίκος των Ανωγείων




Αυτή ήταν η Ακριβούλα
η εγγόνα της γριάς Λούκαινας
Φύκια ήταν τα στεφάνια της
κοχύλια τα προικιά της

Κι' η γριά ακόμα, ακόμα μοιρολογά
τα γεννοβόλια της τα παλιά
Σαν να μην είχανε ποτέ τους τελειωμό
τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου
Σαν να μην είχανε ποτέ τους τελειωμό
τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου

Αυτή ήταν η Ακριβούλα
η εγγόνα της γριάς Λούκαινας


Οι Νίκος Μαστοράκης, Μανόλης Λιαπάκης και Κώστας Πανταζής (ερασιτέχνες μουσικοί) μελοποίησαν 12 ποιήματα - κείμενα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη για τις ανάγκες της θεατρικής διασκευής του έργου «Φόνισσα», που παρουσιάστηκε το 2003 από τη θεατρική ομάδα του δήμου Ιεράπετρας. Τα 12 αυτά τραγούδια κυκλοφορούν σε ένα cd με τίτλο «Το σκοτεινό τρυγόνι», με τη συμμετοχή γνωστών τραγουδιστών. Σε 3 από αυτά συμμετέχει ο Σωκράτης Μάλαμας, σε 2 ο Ψαραντώνης, σε 2 η Νίκη Τσαΐρέλη και από ένα η Λιζέτα Καλημέρη, η Μαρία Κώττη (τραγουδίστρια των Χαΐνηδων), η Νίκη Ξυλούρη, ο Χαρίλαος Παπαδάκης και ο Μανόλης Λιαπάκης. Είναι μια πάρα πολύ ωραία προσέγγιση με λεπτότητα, σεβασμό και έμπνευση της στιχουργικής του Παπαδιαμάντη, η οποία αποτελείται από άρτιες μελωδικές γραμμές που βασίζονται στην παραδοσιακή μουσική της Κρήτης, του Αιγαίου, της Μικράς Ασίας, καθώς και στην έντεχνη μουσική.

Το σκοτεινό τρυγόνι
Μουσική: Μανώλης Λιαπάκης
Πρώτη εκτέλεση: Σωκράτης Μάλαμας



Μάνα μου,εγώ είμαι τ' άμοιρο το σκοτεινό τρυγόνι
όπου το δέρνει ο άνεμος βροχή που το πληγώνει..
Το δόλιο όπου κι αν στραφεί απ' όπου κι αν περάσει
δε βρίσκει πέτρα να σταθεί κλωνάρι να πλαγιάσει..
Εγώ βαρκούλα μοναχή βαρκούλα αποδαρμένη
μέσα σε πέλαγο ανοιχτό σε θάλασσα αφρισμένη..
Παλεύω με τα κύματα χωρίς πανί, τιμόνι
κι άλλη δεν έχω άγκυρα πλην την ευχή σου μόνη.


NYXTA ΒΑΣΑΝΟΥ
Στίχοι: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Μουσική: Νίκος Μαστοράκης
Πρώτη εκτέλεση: Νίκη Τσαϊρέλη



Πότε μάτια μου καημένα
θα κλειστείτε στη σιγή
να χαρίσετε σε μένα
ύπνο,ανάπαυση πικρή..
Αφουγκράσου πως τ' αηδόνι
λούφαξε στην ερημιά
άκουσε,άκουσε το γκιώνη
παύει να μοιρολογά..
Και τ' αστέρια μαραμένα
λουλουδάκια του Θεού
σβήονται πέφτουν ολοένα
απ' τον κάμπο του ουρανού..
Και το πυροφάνι εχάθη
που στην έρμη ακρογιαλιά
φέγγει του γιαλού τα βάθη
κι αντιλάμπει στη στεριά..


ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΑ ΨΙΧΑΛΙΣΤΑ
Στίχοι: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Μουσική: Μανώλης Λιαπάκης
Πρώτη εκτέλεση: Σωκράτης Μάλαμας




Στα μάτια τα ψιχαλιστά
που 'χει ο έρωτας καρτέρι
πόσο μεθύσι μέθυσα
ένας Θεός το ξέρει..

Το παραπάνω αποτελεί απόσπασμα από το ποίημα
εικόνα αχειροποίητη

Εικόν' αχειροποίητη
μες στην καρδιά μου σ' είχα
κι είχα για μόνο φυλαχτό
μια της κορφής σου τρίχα

Όνειρα μες στον ύπνο μου
μαυροφτερουγιασμένα
σαν περιστέρι στη σπηλιά
με τάραξαν για 'σένα.

Τ' αηδόνια αυτά που κελαηδούν
μου φαίνονται να κλαίνε
κίνδυνο, μαύρο σύννεφο
οι μάγισσες μου λένε.

Να σε χαρεί κι η άνοιξη
μαζί με τα λουλούδια
όπου 'ναι σαν αμέτρητα
ζωγραφιστά τραγούδια.

Συ στο σχολειό δεν έμαθες
να γράφεις ραβασάκια
στα χείλη σου τα ρόδινα
πού τα 'βρες τα φαρμάκια.

Στα μάτια τα ψιχαλιστά
πωχ' έρωτας καρτέρι,
πόσο μεθύσι μέθυσα
ένας Θεός το ξέρει.

(Τη χάρη σου τη σπλαχνική
μη μ' αρνηστείς αρνί μου
αγάπη μου αιώνια
αγάπη μου στερνή μου)***

Μελοποιήθηκε και ερμηνεύθηκε πρώτη φορά από τον Ορφέα Περίδη.

Το τραγούδι του γύφτου
Στίχοι: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Μουσική: Νίκος Μαστοράκης
Πρώτη εκτέλεση: Ψαραντώνης


Με το βαρειό, με το βαρειό
ξυπνά ο γύφτος το χωριό.
Το χωριό,το χωριό
.τραλαλά, λαρό, λαρό...

Για το σφυρί,για το σφυρί,
τρελαίνεται κι η λυγερή.
Λυγερή,λυγερή,
τραλαλά, λαρή, λαρή...

Μες στη φωτιά,μες στη φωτιά,
παίζει ο γύφτος τη ματιά.
Τη ματιά,τη ματιά,
τραλαλά, λατρά, λατά...