ΚΗΠΟΙ ΑΔΩΝΙΔΟΣ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΜΑΝΤΕΙΑ

Στα αθηναϊκά Αδώνια, στην αρχαία  εποχή, οι γυναίκες θρηνούσαν μπροστά σε δύο νεκροκρέβατα που ήταν τοποθετημένα στις εισόδους των σπιτιών. Πάνω στα νεκροκρέβατα έβαζαν ξύλινα ομοιώματα του Άδωνη και της Αφροδίτης. Γύρω από τα ειδώλια τοποθετούσαν τους "κήπους του Άδωνη" (Ἀδώνιδος κῆποι), δηλαδή γλάστρες με φυτά που αναπτύσσονταν γρήγορα, τα οποία αργότερα τοποθετούσαν πάνω στις στέγες των σπιτιών για να μεγαλώσουν γρήγορα με τη βοήθεια του ήλιου. Η ανάπτυξη των φυτών αποτελούσε σημάδι της ανάστασης του θεού.
Κοντά στον επιτάφιο (νεκροκρέβατο) τοποθετούσαν κούκλες που παρίσταναν έρωτες και πουλιά και δίπλα στο ομοίωμα του Άδωνη άφηναν πλακούντες και γλυκίσματα. Η γιορτή τέλειωνε με θυσίες αγριόχοιρων. Με την επικράτηση βέβαια του Χριστιανισμού όλα αυτά τα λατρευτικά έθιμα εγκαταλείφθηκαν και ξεχάστηκαν , ή μήπως όχι;

 Στα Λαογραφικά Σύμμεικτα του Νικολάου Πολίτη λαμβάνουμε πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις θρησκευτικές αλλά και μαντικές συνήθειες,των Ελλήνων ,  και άλλων ευρωπαικών λαών , μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα τουλάχιστον, που ως φαίνεται συνδέονται με το αρχαίο θρησκευτικό έθιμο των κήπων Αδώνιδος που φυτεύονταν για να συνοδεύσουν τον νεκρό ΄Αδωνι ο οποίος θ΄αναστηνόταν στην συνέχεια.  Μας πληροφορεί λοιπόν πως  πρώτος ο Brugsch και μετά απ΄αυτόν ο Maury υπέδειξαν την ομοιότητα προς τα Αδώνια ,των τελετών της δυτικής εκκλησίας κατά την Μεγάλη Παρασκευή.

Την δε τελετή του επιταφίου στην ελληνική εκκλησία ο C.Wachsmuth την συγκρίνει με αυτά που γίνονταν κατά τα Ελευσίνια μυστήρια.Αλλά όπως παρατήρησε ο R.Wunsch και ο Frazer καταφανέστατη είναι μάλλον η ομοιότητα των τελετών του επιταφίου στην ανατολική και δυτική εκκλησία με την εορτή των Αδωνίων στα οποία γινόταν εκφορά του θανατωθέντος και μέλλοντος ν΄αναστηθεί θεού, και μάλιστα στην Συρία οι τελετές ελάμβαναν χώρα τον ίδιο χρόνο με το χριστιανικό Πάσχα. ΄Ένα δε επί πλέον λείψανο των αρχαίων Αδωνίων φαίνεται ότι είναι και οι κήποι του Αδώνιδος.

Οι συνήθειες της σποράς σε αγγεία, που γίνονται σε διάφορα μέρη της Ευρώπης σε άλλες μέρες, δεν φαίνεται να έχουν άμεση σχέση με τις τελετές του επιταφίου, ώστε να θεωρηθούν πως αποτελούν συνέχεια των τελετών της αρχαιότητας  ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις πως είναι πιθανόν να συνδέονται. Στη Σικελία , λέει ο Frazer, οι Αδώνιδος κήποι σπείρονται ακόμη και τώρα κατά την ΄Ανοιξη και το θέρος, οπότε μπορούμε ίσως να συμπεράνουμε, ότι και στη Σικελία υπήρχε η εαρινή γιορτή του θανόντος και αναστηθέντος θεού, όπως στη Συρία.

 Λίγο πριν το Πάσχα οι γυναίκες της Σικελίας, σπέρνουν, σιτάρι, φακή και σπόρο καναρίου σε πιάτα, τα οποία βάζουν σε σκοτεινό μέρος και τα ποτίζουν μέρα παρ΄ημέρα. Οι σπόροι βλασταίνουν γρήγορα. Τα βλαστάρια τα δένουν με κόκκινες ταινίες και βάζουν τα πινάκια στους επιτάφιους, τους οποίους κατά την Μεγάλη Παρασκευή κα κατασκευάζουν με ομοιώματα του τεθνεώτος Χριστού στις καθολικές και ελληνικές εκκλησίες, απαράλλακτα όπως οι Αδώνιδος κήποι τοποθετούνταν στον τάφο του νεκρού Αδώνιδος. Η συνήθεια δεν υπάρχει μόνο στη Σικελία, αλλά παρατηρήθηκε και στην Κοσέντζα της Καλαβρίας, στην δαλματική νήσο   Lesina και πιθανόν και σε άλλους τόπους. Το όλο έθιμο , ήτοι επιτάφιοι με δοχεία με βλαστωμένους σπόρους, είναι πιθανώς η εξακολούθηση της λατρείας του Αδώνιδος με άλλο όνομα.

Και στον ελληνικό λαό υπάρχουν συνήθειες, που διατηρούν τον τύπο των Αδώνιδος κήπων. Στην Μεσσηνία  οι  γυναίκες κατά τις ημέρες του Πάσχα και ύστερα κατά τους θερινούς μήνες συνηθίζουν να θέτουν σπόρους, σίτου ή κριθής ή φακής ή κέχρου σε μικρά πινάκια που έχουν λίγο νερό. Καθώς επίσης και στην εξωτερική επιφάνεια πορωδών κανατιών γεμάτων νερό. Οι σπόροι αυτοί ποτιζόμενοι  από το νερό, βλασταίνουν γρήγορα σε λίγες μέρες  , αλλά γρήγορα επίσης μαραίνονται.  Η συνήθεια αυτή που επικρατεί και σε άλλα μέρη της Ελλάδας  , όταν ερωτηθούν οι γυναίκες γιατί φυτεύουν τους σπόρους αυτούς, απαντούν πως γίνεται για τον στολισμό του σπιτιού με χλόη. Είναι φανερό ότι  ο αληθινός σκοπός της συνήθειας αυτής λησμονήθηκε με την πάροδο των αιώνων. ΄Αλλωστε και στην αρχαία Αθήνα, ήδη από τον Δ΄αιώνα, καλλιεργούντο οι Αδώνιδος κήποι όχι μόνο χάριν της γιορτής αλλά και χάριν ευχαρίστησης, όπως αναφέρουν και αρχαίοι συγγραφείς.( Πλάτων Φαίδρος)

Το ότι όμως η συνήθεια αυτή είχε στην αρχή θρησκευτικό χαρακτήρα και είναι συναφής με την  εορτή του επιταφίου, συνάγεται από αυτά που γίνονται στις Σέρρες της Μακεδονίας. Εκεί μια εβδομάδα περίπου πριν την Μεγάλη Παρασκευή οι γυναίκες θέτουν σε πινάκια με λίγη ποσότητα νερού σπόρους σίτου και κριθαριού και όταν βλαστήσουν, κόβουν συμμετρικά τις κορυφές τους, ώστε να δημιουργηθεί κανονικό επίπεδο σχήμα. Την δε νύχτα κατά την περιφορά του επιταφίου, τοποθετούν τα πινάκια σε τραπέζι  μπροστά από τις εξώθυρες με θυμιατό και αναμμένη λαμπάδα και την εικόνα της σταυρώσεως του Χριστού, η οποία είναι συνήθως κεντημένη.

Πώς έγινε η μετάπτωση του θρησκευτικού εθίμου των Αδώνιδος κήπων σε μαντική ενέργεια εξηγεί επαρκώς ο Frazer. Μετατραπέντος δε του σκοπού αυτού σε μαντικό  μαζί με την σπορά αναμείχθηκαν και άλλα στοιχεία μαντικής , ειδικά της ονειρομαντίας, αμειγές δε διατηρήθηκε  το έθιμο στις Σέρρες και στην Σικελία και Καλαβρία και αμυδρά διεσώθηκαν ίχνη μόνο χάριν ευχαρίστησης ή διακοσμήσεως και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδος.

Παραδείγματα σποράς για μαντική χρήση, έχουμε π. χ στο Εμμενθάλ της Ελβετίας κατά την εορτή του αγίου Ιωάννου, που κόβουν αμάραντο και βάζουν δύο κλαδιά σε ξηρό μέρος μελετώντας το πρόσωπο προς το οποίο έχουν συμπάθεια. Αν τα κλαδιά πιάσουν θα γίνει γάμος. Από τον αμάραντο, τον οποίο κόβουν του Αγίου Ιωάννου, βλέπουν και αν θα ζήσουν ή θα πεθάνουν κατά το τρέχον έτος. Το κλαδί πρέπει να αποτεθεί σε ξηρό μέρος και αν μείνει χλοερό θα ζήσουν, αν ξεραθεί θα πεθάνουν. Στην Βαυαρία την ημέρα της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου) οι νέες παίρνουν κλαδιά κερασιάς και τα βάζουν σε νερό,  κάνοντας μια ευχή. ΄Αν μέχρι τα Χριστούγεννα το κλαδί ανθήσει, η ευχή θα εκπληρωθεί. Οι γερμανικής καταγωγής νέες των Sette comuni της Βικεντίς φυτεύουν την νύχτα του αγίου Ιωάννου σε αγγείο γεμάτο με χώμα τρία φασόλια,  και στο καθένα μνημονεύουν το όνομα ενός νέου που τους αρέσει, ελπίζοντας πως θα παντρευτούν εκείνον του οποίου το όνομα φέρει το πρώτο φασόλι που θα βλαστήσει. Στην Σαρδηνία την παραμονή του αγίου Ιωάννου, οι άγαμες κοπέλες παίρνουν pubuzula , ένα είδος άγριας αγκινάρας την οποία αποφυλλίζουν κα φυτεύουν στον κήπο. Το πρωί της γιορτής μόλις ξημερώσει ρίχνουν στην δημόσια οδό γαρύφαλλο ή άλλο άνθος, νομίζοντας πως ο μέλλων σύζυγός τους θα έχει το όνομα εκείνου που θα σηκώσει το άνθος. ΄Επειτα πηγαίνουν στον κήπο για να δουν τι απέγινε η pubunzula. Αν βλαστήσει προοιωνίζεται αίσια η τύχη τους , αν μαραθεί κακή. Κατ΄αυτό τον τρόπο μαντεύουν και κατά την γιορτή της αγίας Αγάθης και του αγίου Νικολάου. Οι δε Πολωνίδες κατά τη γιορτή του αγίου Ανδρέα σπέρνουν λινάρι, για να τις αξιώσει ο άγιος να δουν στον ύπνο τους τον άνδρα που θα πάρουν. Μαντεία με την άγρια αγκινάρα γίνεται και στη Ζάκυνθο και  στην Θράκη με τα φύλλα της συκιάς.

Πηγή (Λαογραφικά Σύμμεικτα Ν.Πολίτη)