Ανηφορίζω κατά το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης. Θυμάμαι τον Γουλιέλμον Δαίρπφελδ, τον επιφανή Γερμανό αρχαιολόγο, τον σύντροφο του Ερρίκου Σλήμαν στα ερείπια της Τροίας , τον φίλο του Κάιζερ.
Τον γνώρισα νεώτατος, ανεβαίνοντας μαζί του σ΄αυτό ακριβώς το μέρος , στο αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης, όταν επισκέφθηκε το νησί στα 1930.
Δεκέμβριος του 1930. Ο Δαίρπφελδ, μ΄όλα τα εβδομηνταπέντε του χρόνια, τότε, ήταν ένας γέροντας θαλερός, καλοσυνάτος. Η ματιά του έπεφτε δραστικά στα σπασμένα μάρμαρα σα να τα ανέλυε, ανέτρεχε σε ιστορικά γεγονότα, σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων, ερμήνευε την τέχνη, την τεχνική του αρχαίου κόσμου. Με κέφι νεανικό , με πόση αγάπη! Μιλώντας για την τεχνική του αρχαίου θεάτρου θυμόταν τον Αριστοφάνη-τη σάτιρα του Πηγάσου που έγινε κάνθαρος, ένας καλοθρεμμένος, στρουμπουλός, βαρβάτος κάνθαρος που τον καβαλίκευαν για να πλησιάσουν τον Θεό.
΄Ελεγε ο Δαίρπφελδ:
-"Το σχέδιον αυτού εδώ του θεάτρου της Μυτιλήνης επήρεν ο Πομπήϊος και έκαμε πανομοιότυπον θέατρον εις την Ρώμην. Επέστρεφε, τότε, ο Πομπήϊος από την Ασίαν κατακτητής, και επέρασε από την Μυτιλήνην. Με την πομπώδη συνοδείαν του επήγε εις το θέατρον της Μυτιλήνης, να τον ιδή ο λαός. Ο κατακτητής ενεθουσιάσθη από την μεγαλοπρέπειαν και την αρχιτεκτονικήν αυτού του θεάτρου, κυρίως από το γεγονός ότι ημπόρεσε να χωρέση όλην την πομπήν της συνοδείας του, ακόμη και τους ελέφαντάς του. Παρήγγειλε εις τους μηχανικούς του να κρατήσουν το σχέδιον.Βάσει αυτού του σχεδίου έγινε, πράγματι, το θέατρον της Ρώμης. Και ο ιστορικός της εποχής του Αυγούστου το αναφέρει, ότι η Ρώμη είχε και θέατρον ελληνικόν."
Ο Δαίρπφελδ χαμογέλασε ελαφρά:
-"...Επειδή δε ο λόγος περί ελεφάντων, να σας πώ τί έγινε προ ημερών εις το Λονδίνον. Εις μίαν αυτοκρατορικήν παρέλασιν, με επικεφαλής τον λόρδον Δήμαρχον, υπήρχον και μερικοί ινδικοί ελέφαντες μαχαραγιάδων. Τα μεγάλα ζώα επερνούσαν σοβαρά και αδιάφορα εμπρός από το πλήθος που τα εκοίταζε, όταν έξαφνα διέκρινον κάτι λεοντάρια. Οι ελέφαντες εμύρισαν τον αέρα, άφησαν την γραμμήν της πομπής, την σοβαρότηττα και τον λόρδον Δήμαρχον, και εχίμησαν επάνω εις τα λεοντάρια. Αλλά τα λεοντάρια ήσαν μερικοί αθώοι φοιτηταί, ενδεδυμένοι με λεονταρίσιες προβιές. Συνηθίζουν, ξέρετε, κάτι τέτοιας παραλλαγάς οι Αγγλοσάξονες...".
Θυμούμαι τον Γουλιέλμον Δαίρπφελδ να μιλά έπειτα , στα ερείπια του αρχαίου λεσβιακού θεάτρου, για τον κόσμο των Ελλήνων. Για τους Αχαιούς. Για τους Φοίνικες. Οι Αχαιοί από πού ήρθαν; Προσπαθούσε θυμούμαι, να βρη ομοιότητες στα ομηρικά έπη και στους βάρδους των βορείων λαών της Ευρώπης.
-"Κοιτάξτε τα ομηρικά έπη σας. Δεν πρόκειται δια πρωτόγονον ποίησιν και τεχνικήν. Ο ΄Ομηρος είναι ακμή.Συνεπώς προηγήθη μία άνθησις πολιτισμού τον οποίον είχον λάβει οι λαοί αυτοί. Από πού ήλθον οι Αχαιοί;Από τον Βορρά; Εις την Νυρεμβέργην ευρέθησαν προ ολίγου χρόνου τάφοι παρόμοιοι με εκείνους που ευρήκα και εγώ εις την Ιθάκην...".
Εις την Ιθάκην....ο λόγος πέρασε απότομα στην πυρακτωμένη περιοχή της ψυχής: ΄Ολος ο βίος αυτού του αρχαιολόγου, όλες οι έρευνες και οι ανασκαφές του συμπυκνώνονταν εκεί : στην ιδέα του ότι η ομηρική Ιθάκη είναι η Λευκάδα. Θυμάμαι πώς λάμψανε τα μάτια του, σ΄εκείνο το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης, εκείνο το χειμωνιάτικο πρωινό του 1930, πόσο ο λόγος του ήαν ανέκκλητος:
-" Iθάκη είναι η σημερινή Λευκάς! Μου παρεπονέθησαν οι Ιθακήσιοι ότι τριών χιλιάδων ετών δόξαν τους την παίρνω δια μιάς. Τους απεκρίθην : " ΄Οχι, φίλοι μου. Το εναντίον! Να σας αποδώσω δικαιοσύνην ζητώ. Πραγματική πατρίς σας είναι η Λευκάς. Τα χωράφια και τα κτήματα εκεί πέρα είναι ιδικά σας, όχι των Λευκαδίων. Κάμετε το ταχύτερον μίαν αίτησιν εις τον ΄Αρειον Πάγον και ζητήσατέ τα. Μάρτυρες δια το δίκαιόν σας: Εγώ και ο ΄Ομηρος!"
Ιδέστε το ψήφισμα των αρχαιολόγων για τον Γουλιέλμον Δαίρπφελδ . 1932:
" 'Εδοξεν τη Συνόδω των Αρχαιολόγων των εν Αθήναις: Επειδή Γουλιέλμος Δόρπφελτ ανήρ διαφέρων τη αρχιτεκτονική τέχνη και περί τα άλλα εις την αρχαιολογικήν επιστήμην ανήκοντα καλώς πεπαιδευμένος, προ πεντήκοντα ετών κατασταθείς γραμματεύς της Αθήνησιν Γερμανικής Σχολής, την επιδημίαν και ανατροφήν καλήν και αξίαν εποιήσατο πάσι τοις παρ΄αυτού την επιστήμην παραλαβείν βουλομένοις, εαυτόν αεί πρόθυμον παρασχόμενος, υπέρ ών και απεμαρτύρηται αυτών πλειστάκεις ενί των παντοδαπών συνθιασωτών , έτι δε νυν πάσαν σπουδήν υπέρ της ιστορίας και των υπομνημάτων της Αρχαίας Ελλάδος ποιούμενος διατελεί.
Περί δη τούτων δεδόχθαι επαινέσαι Γουλιέλμον Δόρπφελτ,φιλέλληνα και φιλαθήναιον, και στεφανώσαι αυτόν θάλλω στεφάνω ή πέραν ή της πεντηκοστής αυτου αμφιετηρίδος, άγηται ημέραν, είναι δι΄αυτόν προστάτην και ευεργέτην της Συνόδου τούδε ψηφίσματος.
Τούδε αντίγραφον μεταδούναι αυτώ τους θιασώτας υπογράψαντες και τα ονόματα ίνα ειδή την της Συνόδους ευχαριστίαν.
Διεύθυνσις Αρχαιοτήτων, Αρχαιολογική Εταιρεία, Αγγλική Σχολή, Αμερικανική Σχολή, Αυστριακή Σχολή, Γερμανική Σχολή, Ιταλική Σχολή".
Αντίκρυ στη Μαδουρή είναι ένας καταπράσινος κάβος, η Αγία Κυριακή. Εκεί αναπαύεται ο Γουλιέλμος Δαίρπφελδ, ο φιλέλλην και φιλαθήναιος. Επήγα στο ξύλινο σπίτι που κατοικούσε, στην κορφήτ ου ωραίου λόφου, περπάτησα στα μονοπάτια που χάραξε. Εδώ κι΄εκεί τα πεζούλια όπου καθόταν να δή τον ήλιο να βασιλεύη. Είναι ο "βράχος Νυμφών" , το "Μνημείον Οδυσσέως" ή " Ομηρική Ιθάκη".
Ο ναυπηγός καθηγητής- που έχει τώρα το σπίτι του Δαιρπφελδ- αναθυμόταν τη ζωή του Γερμανού αρχαιολόγου στη Λευκάδα, ανέτρεχε στις έρευνές του, στο πάθος του για αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης, στους ομηρικούς στίχους όπου βάσιζε την άποψή του ο Δαιρπφελδ, στις τοποθεσίες της Λευκάδας που τις ταύτιζε με τους χώρους της ομηρικής Ιθάκης.
-"Εκεί , εις εκείνην την αγκάλην που βλέπετε πρέπει να ήταν το κτήμα του Λαέρτη...".
Ο ήλιος βασίλευε. Η ομορφιά του τοπίου είχε έναν τόνο δραματικό. Η ομηρική Ιθάκη. Αναζητούσε πράγματι την Ιθάκη ο Γουλιέλμος Δαιρπφελδ; ΄Η η Λευκάδα του ήταν πρόσχημα ως Ιθάκη; Για να μην φύγει ποτέ, κάνοντάς την νύχτες σπουδής και αγρύπνιας.Και τάφο.
Πάνω απ΄τη γαλήνη αυτού του παραθαλάσσιου τάφου, του λευκαδίτικου, του Γουλιέλμου Δαίρπφελδ, συλλογιζόμουν πόσο ο τόπος αυτός εδώ έχει ως παρακαταθήκη τον σπόρο του μύθου και τη φωνή που καλεί. Θυμόμουν έναν άλλον τάφον ξένου, κοντά στο αρχαίο τείχος των Δελφών, πλάι στο αρχαίο θέατρο , κάτω απ΄τις Φαιδριάδες: του Γεωργίου Κραμ Κουκ. Αυτού που ίδρυσε τους Provincetoun Players, που θεμελίωσε το νεώτερο αμερικανικό θέατρο και που , γυρεύοντας μιά πατρίδα πνευματική, έφτασε κάποτε στους Δελφούς κι΄έμεινε από τότε εκεί, συντροφευμένος, στο χώμα που τον σκέπει, από μιά κολόνα του Ιερού των Δελφών.
Hλίας Βενέζης
ΕΦΤΑΛΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΕΣΤΙΑΣ
**************************
Λευκάδα: Η ομηρική Ιθάκη κατά τον Γ. Δαίλπφερδ
(από mylefkada.gr)http://www.mylefkada.gr/monimes-stiles/parembaseis-apo-ton-th.-georgakh/ithaki-daiplferd-14385.html
Ακριβώς με την έναρξη του 20ου αιώνα ο Γερμανός αρχαιολόγος Γουλιέλμος Δαίρπφελδ, ήρθε να ταράξει τα νερά της ιστορίας παγκοσμίως με την εμπεριστατωμένη εργασία του, απ' την οποία προκύπτει πως η Ομηρική Ιθάκη είναι η σημερινή Λευκάδα, εργασία που πρωτοδημοσιεύθηκε το 1902 με τον τίτλο <> και η οποία προκάλεσε διαμάχη μεταξύ των ειδικών όλων των εθνών και διαμορφώθηκαν τρεις κατηγορίες μελετητών. Κατά πρώτον αυτοί που είναι ακτηγορηματικά αντίθετοι και πιστεύουν πως η Ομηρική Ιθάκη ταυτίζεται απόλυτα με την σημερινή Ιθάκη, που όλοι γνωρίζουμε, ακολούθως αυτοί που απορρίπτουν εν μέρει την θεωρεία του Δ. και τέλος αυτοί που την αποδέχονται σαν ορθή.
Ο Δαίρπφελδ, ύστερα από επιτόπια έρευνα και ανασκαφές, το 1900, στην σημερινή Ιθάκη, κατέληξε σε πάρα πολλές αμφιβολίες, κατά πόσον ταυτίζεται η Ομηρική Ιθάκη και η σημερινή, αποφασίζοντας να αναζητήσει την Ιθάκη στην σημερινή Λευκάδα, όπου αρχίζοντας τις ανασκαφές στο κάμπο του Ελλομένου, μαζί μετην επιστημονική του ομάδα, το 1900, εξεπλάγη με την ανταπόκριση των δεδομένων του Ομηρικού Έπους προς την Λευκάδα. Το Ομηρικό Έπος της Οδύσειας, στους στίχους 21-26 του ι, αναφέρεται σε τέσσερα νησιά και με συγκεκριμένη σειρά, ενώ τα δύο μεσαία τα αναφέρει, μάλιστα, με το συμπλεκτικό τε, ήτοι Δουλίχιόν τε Σάμη τε.
Οι σχετικοί αυτοί στίχοι έχουν ως εξής:
Nαιετάω δ' Ιθάκην ευδείλεον, εν δ' όρος αυτή
Νήριττον εινοσίφυλλον, αριπρεπές, αμφί δε νήσοιπρος ζόφον, αι δε τ' άνευθε προς ηώ τ' ηέλιόν τε
Ακριβώς εδώ σ' αυτούς τους στίχους ο Δ. εντοπίζει τις δύο εκφράσεις του Ομήρου κλειδί, οι οποίες προσδιορίζουν τα τέσσερα νησιά. Είναι οι εκφράσεις "πανυπερτάτη προς ζόφον" και "χθαμαλή είν' αλί κείται". Πρόκειται για δύο χαρακτηριστικά της Ιθάκης, τα οποία προσδιορίζουν τα τέσσερα Ομηρικά νησιά ως εξής: Το Δουλίχιον είναι η σημερινή Κεφαλλονιά, η Σάμη είναι η σημερινή Ιθάκη, η Ζάκυνθος η σημερινή Ζάκυνθος και η σημερινή Λευκάδα είναι η Ομηρική Ιθάκη. Απ' τις δύο ανωτέρω χαρακτηριστικές φράσεις, η μέν "πανυπερτάτη προς ζόφον" , σημα'ινει, κατά τον Δ., όχι μόνο η πιό δυτική, (ζόφος = δύση), αλλά και η πιό έξω, η τελευταία προς μία κατεύθυνση και η τελευταία είναι η Λευκάδα.
Η δε έκφραση "χθαμαλή είν' αλί κείται", τουτέστιν είναι κοντά στην στεριά, αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη παρά η Λευκάδα, η οποία βρίσκεται κοντά στην Ακαρνανική ακτή.
Πέραν των δύο τούτων βασικότατων χαρακτηριστικών, που μας οδηγούν ασφαλέστατα στο συμπέρασμα πως, η Ομηρική Ιθάκη συμπίπτει με την σημερινή Λευκάδα, ο Δαίρπφελδ
προχώρησε και σε αξιολόγηση των τοπωνυμίων και των χαρακτηριστικών επιθέτων, που πρσδίδει ο όμηρος στην Ιθάκη, αντιπαραβάλλοντάς τα στις σημερινές Ιθάκη και Λευκάδα.
Το όρος Νήριττον το ταυτίζει με την σημερινή Ελάτη, το όρος Νήιον με τους σημερινούς Σκάρους, ο όρμος του Φόρκυνος δεν είναι άλλος απ' τον όρμο των Συβότων, το χοιροστάσιο του Εύμαιου , του πιστού βοσκού του Οδυσσέα το τοποθετεί μεταξύ Συβότων και Ευγήρου, ο όρμος που αποβιβάστηκε ο Τηλέμαχος, ο γιός του Οδυσσέα, κατά την επιστροφή του απ' την Πύλο, όπυ πήγε να ζητήσει βοήθεια κατά των Μνηστήρων, είναι ο όρμος Σκύδι, το λιμάνι της Ιθάκης είναι ο όρμος του Βυχού, το λιμάνι Ρείθρο είναι στι Νυδρί εκεί που εκβάλλει ο χείμαρος Δημοσάρι, η κρήνη (πηγή) της Ιθάκης είναι η πηγή κάτω απ' την Παλιοκατούνα, το αγρόκτημα του Λαέρτη , του πατέρα του Οδυσσέα, είναι το σημερινό κτήμα του "Πασσά", η Λευκάς Πέτρη είναι το ακρωτήριο Δουκάτο.
Ο Δαίρπφελδ έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα σε ένα άλλο καθοριστικό στοιχείο που αναφέρει ο Όμηροςκαι συγκεκριμένα το νησάκι Αστερίς. Πρόκειται για το νησάκι πάνω στο οποίο είχαν στήσει ενέδρα οι Μνηστήρες στον Τηλέμαχο για να τον σκοτώσουν, όταν ο τελευταίος επέστρεφε απ' την Πύλο, όπου είχε μεταβεί για να ζητήσει βοήθεια, προκειμένου να ξεκάνει τους Μνηστήρες. Το νησάκι αυτό ο Όμηρος το χαρακτηρίζει σαν ειρισκόμενο στο μέσον της θάλασσας, πετρώδες και με διπλό λιμάνι. Οι υποστηρικτές της κλασσικής θεωρείας, που ταυτίζουν Ομηρική και σημερινή Ιθάκη δέχονται σαν Αστερίδα το νησάκι Δασκαλιό , που βρίσκεται μεταξύ Ιθάκης και Κεφαλονιάς. Ο Δ. δέχεται σαν Αστερίδα το σημερινό Αρκούδι και τούτο γιατί ανταποκρίνεται επακριβώς στα ανωτέρω χαρακτηριστικά που του προσδίδει ο Όμηρος, ενώ το Δασκαλιό είναι μια μικρή ξέρα περίπου διακοσίων μέτρων , πράγμα που δεν ευνοούσε την ενέδρα των Μνηστήρων, αφού θα ήταν ορατοί πανταχόθεν.
Η θεωρεία του Δαίρπφελφ, πάνω από έναν αιώνα τώρα, έχει θέσει σε κινητικότητα το θέμα Ιθάκη και Λευκάδα, με άγνωστες μελλοντικές συνέπειες, την στιγμή μάλιστα που και με τις ανασκαφές του Σλήμαν στις Μυκήνες απεκαλύφθη πως, ο κόσμος του Ομήρου, δεν είναι απλά ένας κόσμος ποιητικής φαντασίας, αλλά ανταποκρίνεται και στην πραγματικότητα.
Φωτογραφίες του Δαίλπφερδ, από τις ανασκαφές του στην Λευκάδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου